Fort Europa vs Fort Amerika: het verschil tussen kogels en politieke stuurmanskunst
De karavaan van duizenden Midden-Amerikanen die zich langzaam beweegt in de richting van de grens met de Verenigde Staten wordt in de Nederlandse media met opvallend veel sympathie gevolgd.
Moeilijk is dat niet. Halfzieke kinderen, doodvermoeide moeders, uitgebluste mannen en wanhoop alom: wie daar geen medelijden bij voelt heeft geen hart.
Nog niet zo lang geleden ging het er in Europa net iets anders aan toe. Vanuit Syrië was via de Balkan een stroom vluchtelingen in aantocht waar de ellende van afspatte. Europa was daar gevoelig voor, en toch ook weer niet. Tegenover de ene helft van de bevolking die ‘vluchtelingen welkom!’ riep stond de andere helft die in allerijl een Fort Europa wilde optuigen. Uiteindelijk kregen ze allemaal een beetje hun zin. Midden-Europese landen schermden hun grens af met prikkeldraad, terwijl Angela Merkel haar landgenoten voorhield dat ze de uitdaging best aankonden: ‘Wir schaffen das’.
Ooit zal de nu vaak vermaledijde soundbite ‘Wir schaffen das’ erkend worden als een van de emblematische momenten van politieke stuurmanskunst
Die laatste woorden zijn vaak misverstaan, soms opzettelijk, en daarna misbruikt. Dat de Duitse grenzen open moesten voor een onbeperkte toestroom heeft Merkel nooit bedoeld. De woorden die haar landgenoten moed wilden inspreken reageerden op de noodtoestand van dat moment, vooral in Boedapest. Op het plein voor het Ooststation bivakkeerden duizenden vluchtelingen die geen kant op konden. Hén redden – en terloops Boedapest ontzetten - was wat Merkel wilde ‘schaffen’. Al met al lukte dat heel aardig.
Maar daarmee was de stroom niet opgedroogd. Hongarije spande prikkeldraad aan de grens en heeft zich voor Merkels handreiking later weinig erkentelijk betoond. In deze krant schreef Heere Heeresma jr. dat wie roept vluchtelingen ‘ten koste van alles’ te willen stoppen, uiteindelijk bereid moet zijn op hen te schieten. Dat klonk schokkend, maar hij had gelijk. De deal die de EU vervolgens met Turkije sloot maakte dat het zover niet kwam.
Republikeins godsgeschenk
In Midden-Amerika is dat scenario zich aan het herhalen. Ook voor Donald Trump blijkt schieten op vluchtelingen niet ondenkbaar, zelfs niet alleen als láátste redmiddel. En het maakt nogal verschil of je zoiets als columnist dan wel als president roept. Maar de muur die hij aan de Texaans-Mexciaanse grens aan het optrekken is, oogt er van de weeromstuit een stuk gerechtvaardigder door. Een Republikeins godsgeschenk voor de verkiezingen van dinsdag, is de karavaan al genoemd – inclusief de nodige complottheorieën.
Zijn de Amerikaanse kiezers dan allemaal harteloos? Ook onder hen zijn er genoeg die zich door de demoniserende woorden van hun president niet laten demoraliseren. Maar hoe kwalijk kun je het inwoners van dat land nemen dat zij met angst en beven zo’n stoet zien naderen, ook al is die deze keer maar enkele duizenden mensen groot?
Hoe dreigend dat eruit kan zien – zelfs al bestaat die karavaan uit vreedzame gezinnen, vrouwen en kinderen – weten we van de campagnes waarmee de Britse anti-EU-partij Ukip stemming maakte voor de Brexit. Een stroom Syriërs kwam op de affiches dreigend op de kijker af; ervoor posteerde zich de ‘geruststellende’ gestalte van partijleider Farage. Ja, daar zat heel wat manipulatie en doortraptheid in. Maar het werkte wel.
Een colonne die langzaam op de eigen landsgrenzen afkomt is op zijn minst indrukwekkend en wordt angstaanjagender naarmate die verschansing van de weeromstuit frêler oogt. En omgekeerd, want die twee versterken elkaar. Dan helpen humanitaire bezweringen al snel niet meer, noch het bewustzijn dat het geweld in Midden-Amerika grotendeels veroorzaakt is door de gretige cocaïneconsumptie in de VS zelf. Dan slaat de angst toe – en onbegrijpelijk is die niet.
Luxepositie
Heel even bevinden wij ons in Europa in een luxepositie en kunnen ons onbegrensde sympathie veroorloven met de stumpers op hun barre tocht noordwaarts. Deze keer zijn wij zelf niet in het geding, en ook hoeven we er ons niet om te bekommeren dat geen enkele staat zomaar kan zwichten voor een ‘kinderkruistocht’ die zijn grenzen wil overschrijden. Daar een goede oplossing voor te vinden eist staatsmanschap, wendbaarheid en subtiliteit: eigenschappen die Donald Trump niet en Angela Merkel wél bezit. Ooit zal de nu zo vaak vermaledijde soundbite ‘Wir schaffen das’ erkend worden als een van de emblematische momenten van politieke stuurmanskunst, en Trumps oproep stenen te beantwoorden met kogels als het tegendeel daarvan.
Aan de oostgrenzen van Europa werd het uiteindelijk geen bloedbad. Aan de zuidgrens van de VS moeten we dat nog maar afwachten – al denk ik dat het ook daar niet zover zal komen. Zelfs Donald Trump kan zich te veel geweld niet veroorloven. Een dilemma is het wel: voor de vluchtelingen, voor de overheden ten noorden en ten zuiden van de grens, én voor de Amerikaan die gemiddeld geen slechter mens is dan de Europeaan met zijn compassie en begrip. Ook die Amerikaan verdient daar zijn portie van.
Lees ook:
Migranten in VS zoeken de veilige steden en staten op
Studentenstad, bastion van links in het op zich al progressieve Californië: uiteraard is Berkeley een sanctuary city, zegt burgemeester Jesse Arreguin.
En voort trekt de karavaan der wanhopigen, hopend op een beter leven in de VS
Drie weken zijn ze onderweg, de jongeren, vrouwen en kinderen uit Midden-Amerika die in de Verenigde Staten een beter leven hopen te vinden. Nog zo’n duizend kilometer te gaan.