Wanneer bezwijkt Amerika onder de moordende verdeeldheid?

Voorspellen is moeilijk, zeker als het over politiek gaat. Maar alles wijst erop dat de nakende verkiezingen een Democratische meerderheid in het Huis van Afgevaardigden zullen opleveren.

Het goede nieuws is dat er een rem komt op het destructieve beleid van Trump, het slechte nieuws is dat Washington in de greep valt van politieke verlamming.

Want de Senaat blijft allicht in Republikeinse handen. Onderliggend woekeren de spanningen voort. Van een goed functionerende liberale democratie is al langer geen sprake meer: de hyperglobalisering sinds begin jaren tachtig deed de balans overhellen naar een ondemocratisch liberalisme terwijl de turbulente jaren na de Grote Financiële Crisis de weg vrijmaakten voor een onliberale democratie.

Daarom is Trump meer symptoom dan oorzaak. Al drijft hij de tegenstellingen gruwelijk op de spits. Anderen volgen zijn plat opportunistische spoor. De Texaanse senator Ted Cruz is slechts één van velen. Hij roept op het ‘communistische Obamacare’ als aanjager van het Amerikaanse begrotingsdeficit en negeert de rol van de recente belastingverlagingen. Klein detail, diezelfde Cruz deed de budgettaire tekorten onder Obama, nota bene als antwoord op de Grote Financiële Crisis, nog af als compleet immoreel.

Terwijl Trumps belastingmaatregelen voor een economische ‘sugarhigh’ zorgen, neemt de politieke polarisering ongeziene proporties aan. Zowat de helft van de Amerikaanse ouders is gekant tegen het vooruitzicht dat hun kind zou trouwen met iemand van de andere partij. Ter vergelijking, in 1960 bedroeg dat cijfer slechts 5%.

Of het nu gaat over onderwijs, gezondheidszorg, wapengeweld, klimaatverandering, racisme, immigratie, gendergelijkheid of de manier waarop etnische minderheden worden behandeld, Republikeinen en Democraten zijn het hartsgrondig met elkaar oneens.

Ook ongelijkheid is een groot twistpunt. Ruim driekwart van de Democraten ziet de toenemende scheeftrekking als een grote bezorgdheid, nog geen vijfde van de Republikeinen is dezelfde mening toegedaan. En dat terwijl de tien procent hoogste inkomens bijna de helft van het totale inkomen voor zijn rekening neemt en de tien procent meest vermogenden driekwart van alle vermogen bezit.

De Amerikaanse droom ligt aan diggelen. Nog slechts een derde van Amerikaanse ouders gelooft dat hun kinderen het later beter zullen hebben. Zelfs de jeugd lijkt er niet meer in te geloven. Het zelfmoordcijfer voor Amerikaanse scholieren steeg tussen 2006 en 2016 met liefst 70%. Intussen daalt de levensverwachting voor het derde jaar op rij. Dat zegt veel over de gezondheidszorg, het welzijn en de kwaliteit van het leven.

In het algemeen geloven Amerikanen sterk in meritocratie. 60% van de Amerikanen versus 30% van de Europeanen denkt dat de armen rijk kunnen worden als ze maar hard genoeg proberen. De keerzijde van die medaille is de teneur dat als je in problemen zit, het vooral je eigen schuld is. En dat ondanks overweldigend bewijs dat geluk een bepalende succesfactor is en de socio-economische mobiliteit in de VS in sneltempo afbrokkelt.

Tegelijk is de afkeer van de federale overheid enorm. Terwijl eind jaren zestig ongeveer 75% van de Amerikanen vertrouwen hadden in Washington, schommelt dat cijfer sinds het einde van het Bush-presidentschap rond 20%. Het gevolg is dat progressieve activisten die grote overheidsprogramma’s voorstaan om de kloof tussen de elite en Joe Sixpack te dichten, koel onthaald worden.

Conservatieven die orakelen dat de spilzieke overheid het probleem is, kunnen zo blijven rekenen op een groot aantal stemmen, zelfs bij Amerikanen die er nauwelijks in slagen de eindjes aan elkaar te knopen. Maar die laatsten zijn er evenmin van overtuigd dat de markt en het Amerikaanse bedrijfsleven redding zullen brengen. Ze begrijpen dat de markteconomie, overgelaten aan haar spontane krachten, leidt tot meer sociaaleconomische ongelijkheid, tot monopolie- en oligopolievorming en dus tot ongezonde machtsconcentratie.

In theorie zouden beide partijen elkaar kunnen vinden in een belastingverlaging voor de lagere middenklasse en een duurzame investeringsagenda. Maar in het huidige politieke klimaat is die kans klein. Dan lijken we eerder af te stevenen op een gedeeltelijke sluiting van de overheidsdiensten alsook een niet tijdige verhoging van het federale schuldenplafond. Een blamage op een moment dat hogere interestvoeten, oplopende geopolitieke spanningen en het verminderde stimuluseffect van Trumps begrotingsbeleid uitmonden in toenemende twijfels over de economie. 

Geraken de Amerikanen tegen 2020 voldoende overtuigd van het feit dat Trump een onversneden populist is die de economie slechts kortstondig kon aanzwengelen? Een serieuze Democratische presidentskandidaat zou ook helpen, iemand die begrijpt dat die winsten en verliezen van zowel de globalisering als de technologische vooruitgang kunnen verpakt worden om een herverdelend sociaaleconomisch beleid te voeren. 

De heftige initiële weerstand hiertegen zou na verloop van tijd plaats maken voor meer sociale mobiliteit, althans in het meest optimistische scenario.  Helemaal uit de lucht gegrepen is dat niet omdat intussen een ruime Republikeinse meerderheid vasthoudt aan het idee dat verzekeraars alle klanten moeten aanvaarden met een medische voorgeschiedenis en dat zonder prijsdiscriminatie. Inderdaad, dat zijn twee cruciale elementen uit Obamacare. En volgens het onderzoeksinstituut Pew zijn meer Amerikanen gewonnen om de grootste bedrijven en hoogste inkomens meer te belasten.

Op die manier zou een inclusiever onderwijs- en sociale­zekerheidssysteem kunnen worden uitgetekend. Met een beetje geluk vindt die visie geleidelijk aan een bredere basis.

Wishful thinking? Misschien wel, maar vrijwel elke andere plotwending leidt tot een zeer sombere Amerikaanse toekomst.