Nieuwe oliesancties VS zijn risico voor Iran én voor de wereldeconomie

Wat eisen de Amerikanen nu van Iran?

De Iraniërs moeten aan twaalf voorwaarden voldoen alvorens de sancties worden opgeheven. Zo moeten ze hun nucleaire programma definitief staken en mag Iran geen ballistische raketten meer lanceren. Bovendien dient het zich uit Syrië en Irak terug te trekken. Ook de steun aan de in Libanon machtige shi’itische groep Hezbollah en het Palestijnse Hamas moet ophouden. Later voegde minister van Buitenlandse Zaken Pompeo er nog een voorwaarde aan toe: meer respect voor de mensenrechten.

Wat behelzen de sancties van de VS precies?

Nadat de Amerikanen eerder de handel in dollars met Iran in de ban hadden gedaan alsook die in staal, aluminium, grafiet, edelmetalen, kolen en software voor industriële processen, hopen ze Iran nu een nieuwe slag toe te brengen met een verbod op de invoer van olie. Ook het vervoer daarvan is strafbaar. Washington wil de Iraanse olie-uitvoer tot nul terugbrengen. Potentieel is dit een ernstige bedreiging. Olie is goed voor zo’n 70 procent van Irans inkomsten uit de export. De regering dekt er de helft van haar uitgaven mee.

Zullen de sancties tegen Iran effectief zijn?

„Jullie zullen niet in staat zijn ook maar een van jullie doelstellingen te verwezenlijken”, voorspelde president Hassan Rohani vorige week in een interview met een Iraans persbureau. Dat lijkt grootspraak. Alleen al de dreiging met nieuwe sancties heeft geresulteerd in een forse afname van de Iraanse olie-afzet. Produceerde Iran in april nog 2,8 miljoen vaten per dag, inmiddels is dat al met eenderde gedaald. Bondgenoten van de VS als Japan en Zuid-Korea hebben hun invoer uit Iran al stopgezet.

En wat doen China, India en Turkije?

De grootste importeur van Iraanse olie, China, laat zich niet zomaar de wet voorschrijven door Washington, zeker niet nu het daarmee in een handelsoorlog verkeert. Ook in de periode voor 2015, toen er sancties van kracht waren, ontweek China die vaak. Hoe openlijk China Trumps wil zal tarten is niet duidelijk. De laatste weken zijn er berichten dat sommige tankers hun transponder tijdelijk uitzetten in de Chinese wateren om vervolgens stiekem olie af te leveren in havens als Dalian. Zo nodig drijft China ook ruilhandel met Iran. Kant en klare auto’s voor olie bij voorbeeld.

India, importeur nummer twee met een invoer van zo’n 500.000 vaten per dag, liet de VS in oktober weten dat de Indiërs in elk geval tot maart 2019 niet zonder Iraanse olie kunnen. „We kunnen de invoer uit Iran niet beëindigen op een moment dat de alternatieven duur zijn”, zei een regeringsbron tegen persbureau Reuters. Premier Narendra Modi wil, in de aanloop naar verkiezingen volgend jaar, bovendien niet de indruk wekken van een knieval voor Washington. Wel hebben grote particuliere bedrijven als Reliance hun invoer van Iraanse olie al gestaakt.

Turkije, importeur nummer vier, heeft zijn invoer uit Iran met de helft gereduceerd, maar wil graag olie uit het buurland blijven importeren.

Wat zijn de gevolgen voor de internationale oliemarkt?

Iran is binnen het oliekartel de op twee na grootste producent. Als de Iraanse productie deels wegvalt, drijft dat de mondiale olieprijs op. Niet alleen voor de Indiërs, ook voor andere landen is dat niet prettig. Te meer omdat de prijs de afgelopen weken soms al tot boven de 80 dollar per vat ruwe olie opliep, het hoogste niveau in vier jaar. Landen als Saoedi-Arabië en Rusland kunnen een gat op termijn opvullen maar niet onmiddellijk.

Hoe hard gaan de Amerikanen het spelen?

Dit is nog niet duidelijk. Vooral Trumps Nationale Veiligheidsadviseur John Bolton, een havik pur sang, wil een zo streng mogelijke aanpak. Maar op de ministeries van Buitenlandse Zaken en Financiën leeft het besef dat de Amerikanen ook veel schade aan de wereldeconomie en hun betrekkingen met andere landen kunnen aanrichten door een harde lijn. Duitse bedrijven die zaken als bouwstoffen en medicamenten produceren wilden bij voorbeeld opheldering van de Amerikaanse ambassade in Berlijn of ze hun handel nog konden voortzetten. Een afspraak werd echter anderhalve week geleden afgezegd, meldt de Frankfurter Allgemeine Zeitung. Vermoedelijke oorzaak: onenigheid aan Amerikaanse kant over de implementatie van de regels. Vrijdag liet Washington weten dat acht landen voorlopig dispensatie krijgen. Welke dat zijn, is echter niet duidelijk. Mogelijk gaat het om China, India, Turkije, Japan en Zuid-Korea. Analisten gaan ervan uit dat Iran voorlopig via allerlei kanalen hoe dan ook nog wel een miljoen vaten per dag zal kunnen afzetten. Ook tijdens de sancties van voor 2015 slaagde het daarin.

Kan Iran de Amerikaanse sancties overleven?

De economische toestand in Iran verslechtert snel. Veel arme mensen kunnen zich niet langer vlees, zuivelproducten of fruit veroorloven, omdat de prijzen fors zijn gestegen. De regering van president Rohani overweegt voedselpakketten te distribueren onder enige miljoenen armen. De Iraanse munt, de rial, is gekelderd: kreeg je ruim een jaar geleden nog 40.000 rial voor een dollar, nu is dat al 150.000. De werkloosheid en de sociale onrust nemen snel toe. Het ene moment staken vrachtwagenchauffeurs, dan weer onderwijzers. Rond de jaarwisseling kwam het zelfs op veel plaatsen tot grote demonstraties tegen de regering. Toch wordt de kans op een brede opstand klein geacht, ook omdat de protesten een aansprekende leider missen. Ook de eerdere sancties hebben het regime uiteindelijk niet genekt.

Wat doet de Europese Unie tegen de sancties van de VS?

De EU is tegen de sancties maar beraadt zich nog op manieren om hier een mouw aan te passen. Veel grote Europese bedrijven als Total, Siemens en Peugeot hebben zich al teruggetrokken. Ze vrezen inkomsten uit de VS kwijt te raken. De Hoge Europese Buitenlandvertegenwoordiger Federica Mogherini werkt aan een zogeheten Special Purpose Vehicle, waarmee direct in euro’s met Iran zou kunnen worden gehandeld. Er heeft zich nog geen EU-land aangeboden om dit instituut te herbergen. De angst voor de VS gaat ver. Ook KLM heeft zijn vluchten op Iran gestopt. En Iraanse vliegtuigen die op Schiphol vliegen, mogen daar niet langer bijtanken. Dat moet in Praag of Boedapest gebeuren.