Nieuw strijdplan tegen griep levert ‘supervaccin’ op, in de vorm van een neusspray
De griepprik van de toekomst is helemaal geen prik, maar een neusspray. En het middel beschermt niet zo halfslachtig als nu, maar tegen nagenoeg elk griepvirus dat je maar kunt bedenken. Ook zieken en ouderen, bij wie de huidige griepprik vaak niet goed aanslaat terwijl ze juist kwetsbaar zijn voor griep, zouden er volledig door beschermd worden.
Die mooie beloften doet een gedeeltelijk Nederlands onderzoeksteam in vakblad Science, nu het is gelukt muizen immuun te maken voor haast alle griepvirussen die je maar op ze afstuurt. Wanneer het middel klaar is voor de mens, kan onderzoeksleider Joost Kolkman van farmaciebedrijf Janssen niet zeggen. ‘Dit is een heel nieuwe strategie, we begeven ons op nieuw terrein. Maar we denken dat dit middel brede bescherming kan bieden, en zeer potent kan zijn.’
Een goed werkend, universeel griepvaccin is een soort heilige graal in de geneeskunde, omdat de huidige griepprik maar heel gebrekkig beschermt. Voornaamste reden is dat er veel soorten influenzavirussen zijn, die ook nog eens razendsnel muteren. De griepprik moet het immuunsysteem daardoor elk griepseizoen opnieuw ‘leren’ hoe het virus er dit jaar weer uit ziet. Het helpt daarbij niet dat er vanuit de vogelwereld soms ook heel nieuwe virusvarianten overslaan op de mens.
Andere aanpak
Samen met collega’s uit onder meer Leiden, België en Hongkong maakte Kolkman een futuristisch vaccin dat het helemaal anders aanpakt. Het vaccin bestaat uit antistoffen ontleend aan nota bene de lama, die als een soort wasknijpers op de uitsteeksels van het virus gaan zitten. Zo voorkomt het vaccin dat het virus zijn uitsteeksels kan openklappen, een manoeuvre die het griepvirus uitvoert als het een cel infecteert.
Strikt genomen is de stof ‘MD3606’ daarmee geen vaccin, vertelt Kolkman. ‘Normale vaccins zetten het lichaam ertoe aan om antistoffen te maken tegen een virus. Maar wij dienen die antistoffen zelf toe. Dat maakt dit een beetje een vreemd verhaal.’ Bij muizen beschermt het vaccin nagenoeg volledig tegen zowel influenza A als influenza B.
Ongewoon en vernieuwend is ook de toediening. Daartoe moet men met een neusspray een ander, onschuldig virus opsnuiven, dat cellen in de luchtwegen infecteert en ze daar ter plekke de antistof laat aanmaken. Veel effectiever dan een prik, zegt Kolkman, want het griepvirus komt immers ook binnen via de luchtwegen. ‘Als je de stof via het bloed zou toedienen, komt er uiteindelijk maar heel weinig terecht in de bovenste luchtwegen.’
‘Zulke mooie resultaten heb ik nog niet eerder gezien’, reageert hoogleraar moleculaire biologie Ron Fouchier (Erasmus MC), niet betrokken bij het onderzoek. Maar hij waarschuwt ook tegen te hoge verwachtingen: ‘Ik denk dat je, als je hiermee massaal zou gaan inenten, toch resistentie gaat krijgen. Je voert dan de druk op het virus op, het virus zal proberen te ontsnappen en ik gok dat dat ook lukt.’
Beter is om het griepvirus nóg steviger vast te pakken, denkt hij. Kolkmans antistoffen ‘plakken’ immers maar op drie plekken aan de virusuitsteeksels, en het kan best dat er nog meer van zulke weinig veranderlijke aanhechtingspunten zijn, zegt Fouchier. ‘Je moet dit echt zien als het begin. En dit bewijst dat het concept werkt.’
Zoals alle superhelden heeft MD3606 één zwakke plek. Op één griepvirus, het H12-subtype, blijkt het geen greep te hebben. ‘Maar H12 is een vogelgriepvirus dat nog nooit in de mens in aangetroffen’, zegt Kolkman. ‘We achten de kans dat dit problemen oplevert niet groot.’
Kenniscafé 12 november 20.00 - 22.00 uur, De Balie
Vaccins: een shot informatie
Hoe werkt een vaccin? Waarom is er nog steeds geen inenting tegen hiv of malaria? Antwoorden op deze en andere vragen bij onze wetenschappelijke talkshow in De Balie. Presentatie: Martijn van Calmthout. Kaarten en info vind je hier.