Importheffingen tot 40 procent: de brexit is een ramp voor de Ierse economie

Het Ierse gehucht Mullan in de county Monaghan ligt op honderd meter van de grens met Noord-Ierland, dus met het Verenigd Koninkrijk. In het lommerrijke land ligt een smalle landweg – breed genoeg voor één auto – naar Mullan. Tijdens The Troubles eind vorige eeuw werd Mullan een spookdorp met nog één bewoner, een boer. De weg van Mullan naar de grens liep in die dagen dood. De Britten hadden de brug over de Blackwater-rivier opgeblazen, dus het was een weg naar niks.

Die andere onderneming, een laarzenfabriekje in een oude negentiende-eeuwse vlasmolen, sloot in die dagen zijn deuren en de laatste van de zeventig arbeiders die er toen woonden, vertrok snel. Weer en wind maakten van de arbeiderswoninkjes al snel een bouwval. Ook de robuust gebouwde fabriek raakte in verval.

Hier, aan het einde van de wereld, kocht de jonge architect Mike Treanor zo’n tien jaar geleden het dorpje met fabrieksgebouwen. In zijn eentje startte hij zijn nieuwe bedrijfje Mullan Lighting. Hij ontwierp en maakte lampen, armaturen en designverlichting. Hij herstelde de oude gebouwen een voor een. Zijn vrouw Edel werkte in Dublin om de rekeningen te betalen. Zijn lichtontwerpen bleken succesvol; al snel moest hij personeel aantrekken. Nieuwe medewerkers moesten ergens wonen, dus knapten de Treanors de oude arbeidswoningen op. Die liggen er nu strak gepleisterd wit bij in een paar keurige straatjes. Inmiddels werken er zo’n zestig mensen uit de hele wereld in Mullan. Ook zijn vrouw voegde zich bij Mike. Zo ontstond er een florerende onderneming in een vergeten stuk land. 

Nu is de grens naar de overkant alweer jaren open. Mike en Edel Treanor zijn van plan het vloeroppervlak van hun bedrijf komend jaar te verdubbelen met een nieuwe loods, zoveel werk is er. De meeste lampen worden geëxporteerd, zo’n 75 procent, onder meer naar Groot-Brittannië, honderd meter verderop. Toen was er ineens de brexit. Als er een gesloten grens komt, ligt Mullan weer in een uithoek van de wereld. Edel Treanor is bezorgd. “Gaat de brug hier dan weer dicht? Moeten we weer door het weiland van de boer om stiekem de grens over te steken?”

Grens dwars door bedrijf

Dertig kilometer westelijk, over kronkelende weggetjes langs de grens, ligt het pas gebouwde landhuis van Eamon Fitzpatrick (54) tussen de weilanden. Hij zit behoorlijk met de brexit in zijn maag. In vredestijd kocht hij zijn huidige bedrijfspanden iets buiten het Ierse Clones in Monaghan County.

De Iers-Noord-Ierse grens loopt dwars door de loodsen van zijn Fuels & Hardware, brandstoffen en gereedschappen. Toen geen probleem, nu ineens wel. “Moet ik met een harde brexit een douanepost op mijn terrein hebben waar mijn spullen langs moeten van de ene naar de andere schuur?”, vraagt hij cynisch. Ook zijn honderd hectares weiland met koeien en schapen liggen aan beide zijden van de grens. “Niemand weet wat er gaat gebeuren”, zegt Fitzpatrick in zijn rommelige grenenhouten keuken waar was te drogen hangt, kleren verspreid liggen en op de keukentafel etensresten en post. Hij belt, beantwoordt tussendoor vragen, maakt koffie met de telefoon tussen oor en schouder geklemd en hapt in een witte boterham.

Fitzpatrick heeft de tijden van The Troubles meegemaakt. De brug was dicht. De weg langs zijn huis aan een kant afgesloten. Nu is alles open. Weer een dichte gecontroleerde grens gaat zijn voorstellingsvermogen te boven. “Ik ben met 13 jaar van school gegaan en heb dit bedrijf opgebouwd. Ik kan niets anders. Wie ken ik buiten het dorp?” Als er een gesloten grens komt, is het over en uit voor hem. “Word ik dan schadeloos gesteld? Tuurlijk niet.”

Zijn bedrijf verkopen kan niet. Wil hij ook niet. Hij heeft inmiddels twintig man personeel. De bank wil, nu de brexit in aantocht is, geen lopend krediet meer geven aan zijn bedrijf, wat altijd heel normaal was. “Banken weten niet wat de brexit gaat brengen en al helemaal niet bij mijn bedrijf dat aan twee kanten van de grens ligt.”

Zo zijn er vele vragen bij Ierse ondernemingen, zegt Katie Daughen van de Brits-Ierse Kamer van Koophandel in Dublin. “Iedereen hier bereidt zich voor op een ‘No Deal’, een harde brexit.” Niemand weet wat dan de consequenties zijn. Komen er importheffingen op producten over en weer? Hoe zit het met de kwaliteitsstandaarden? Mag Ierse biefstuk nog zomaar naar het Verenigd Koninkrijk of andersom? “Wat je ziet is dat bedrijven tijd willen kopen om hun zaken op orde te krijgen tot eenmaal duidelijk is wat de consequenties zijn van de brexit. Zo is er veel vraag naar distributiecentra en opslagruimte in zowel Ierland als ­Engeland. Als je daar nu veel producten opslaat, kun je het een tijdje uitzingen. Helaas is er aan beide zijden van de Ierse Zee een schreeuwend tekort aan loodsen.”

Een andere strategie van Ierse bedrijven is het openen van een vestiging in Noord-Ierland. Vaak een enorme investering. Maar veel ondernemingen willen geen risico nemen. Zo ook de zuivelfabriek LacPatrick iets buiten het stadje Monaghan, de hoofdstad van de county. Het bedrijf importeert nu 500 miljoen liter melk uit Noord-Ierland en 100 miljoen komt uit Ierland zelf. “Dat betekent zo’n tienduizend grensoverschrijdingen met melktrucks per jaar. Als er wachttijden aan die grens ontstaan, als gevolg van de brexit, gaat dat veel tijd en geld kosten. Nu kunnen we zonder grenscontroles doorrijden”, zegt Patrick Donohoe van LacPatrick.

Export

Om risico’s te vermijden is de melkfabrikant begonnen met de bouw en uitbreiding van twee fabrieken in Noord-Ierland, onder meer in Strabane. Het lost niet alle problemen op. LacPatrick exporteert naar zestien landen en veel klanten daar eisen dat hun producten als melkpoeder, boter, yoghurt en melk voldoen aan de kwaliteitsstandaarden en -eisen van de Europese Unie. “Maar als Groot-Brittannië na de brexit geen eigen kwalitatief goede keurmerken heeft, dan verliezen we grote klanten in bijvoorbeeld Afrika.”

Bij LacPatrick zijn ze er niet gerust op dat voedselveiligheid in het Verenigd Koninkrijk straks hoog op de agenda staat. Londen wil vooral goedkope agrarische producten afzetten, die onder het niveau liggen van de Europese keurmerken, om zo concurrerend te worden. Of die investeringen in Noord-Ierse productiefaciliteiten gaan renderen, is dan nog maar de vraag.

LacPatrick is een voorbeeld van de economische impact van een harde brexit. Berekeningen van het Ierse ministerie van financiën gaan uit van een daling van het bruto binnenlands product (bbp) in de komende tien jaar met vier tot zeven procent, afhankelijk van het soort brexit. “De brexit raakt de Ierse economie enorm. Zonder brexit zou de economie hier de komende jaren stevig groeien”, schetst Katie Daughen een somber vooruitzicht.

Vooral het ‘No Deal’-scenario heeft enorme consequenties voor het Ierse bedrijfsleven, dat net als in Nederland vooral bestaat uit midden- en kleinbedrijf met minder dan 250 werknemers. Het verwacht grote schade als WTO-tarieven gaan gelden voor de handel tussen Ierland en Groot-Brittannië. “Sommige producten kunnen zelfs met 40 procent importheffing getroffen worden.”

Bij LacPatrick hebben ze ook berekeningen gemaakt. “Zonder een nieuw handelsverdrag tussen het Verenigd Koninkrijk en de EU gaan er automatisch over en weer importheffingen op onze producten in werking van 15 tot 20 procent. Met onze krappe marge is dat heel lastig om te overleven”, zegt Donohoe. Het zuivelbedrijf onderzoekt daarom een fusie met een andere, nog grotere melkgigant, om de toekomst veilig te stellen met de aankomende brexit. 

Veel kleine bedrijven kunnen niet anders dan afwachten wat de brexit gaat brengen. De Brits-Ierse kamer van koophandel geeft workshops aan bedrijven hoe ze zoveel mogelijk voorbereid kunnen zijn op alle brexit-scenario’s. De thema’s variëren van het afdekken van valutarisico’s tussen het pond sterling en de euro, financiële planning tot douaneprocedures. “Het loopt storm. We moeten steeds grotere zalen huren”, vertelt Daughen.

Toekomst

Ook in Mullan wordt aan een toekomst na de brexit gewerkt. Twintig procent van de export van Mullan Lighting gaat naar het Verenigd Koninkrijk, zo de Noord-Ierse grens over, honderd meter verder. “We zijn een tweede fabriekje aan het optuigen aan de andere kant van de Blackwater-grensrivier in Tyrone, vijf minuten hiervandaan. Zo hopen we straks geen leveringsproblemen te hebben na de brexit”, zegt Edel Treanor.

Als de export naar Groot-Brittannië echt een probleem wordt, dan zijn de Treanors in het uiterste geval van plan de handel daarmee te stoppen en de export te verleggen naar andere landen. “We exporteren nu naar 55 landen, dus dat moet te doen zijn”, legt Edel Treanor nuchter uit.

Maar ze zit met een ander probleem. Een deel van hun personeel, vooral uit Oost-Europa, woont over de grens in Noord-Ierland. “De huur in Tyrone is heel veel lager dan in Monaghan. Hun kinderen gaan in Noord-Ierland naar school. Ze hebben daar hun huisarts, hun vrienden, hun sociale leven.”

Ook dat is voor de Treanors een overweging om in Tyrone met een tweede vestiging te starten, zodat een deel van het personeel daar kan blijven wonen en straks ook werken. “Het rare is dat het maar een paar minuten van hier is. Wie weet hoever en lang we straks moeten omrijden om in Tyrone te komen en vice versa”, verzucht Edel Treanor.

Bij de Brits-Ierse Kamer van Koophandel aanschouwen ze de economische consequenties van de brexit voor beide landen met afschuw. Daughen: “De brexit is politiek zonder economische argumenten. De economie is straks het slachtoffer van die politieke brexit.” 

Lees ook:  Door de brexit doemen demonen weer op langs de Noord-Ierse grens

Het grote struikelblok in de besprekingen tussen Londen en Brussel is de grens met Ierland. Op reis langs die grens blijken de spanningen tussen katholieken en protestanten allerminst verdwenen.

Hoe de spanning over de grens oploopt

De Ierse kwestie blijft een splijtzwam in de onderhandelingen tussen Brussel en Londen. Wie geeft als eerste toe?