Waarom we beter permanent de wintertijd ingaan? Vier experts spreken

Volgende nacht gaat de wintertijd opnieuw in - de term alleen al klinkt minder sexy dan zomertijd, die we associëren met goed weer, buiten zijn en terrasjes. Bij wintertijd denken we aan grijze dagen, regen en kilte. 

De kwestie zomer-/wintertijd werd plots heel actueel, na een Europese enquête in de zomer vorig jaar. Daaruit bleek dat zowat 80 procent van de respondenten koos voor een afschaffing. Daarop besloot Europa om de uurwisseling af te schaffen tegen 2021. De lidstaten mogen zelf bepalen of ze daarbij kiezen voor altijd winter- of zomeruur.

De meeste mensen kozen in de enquête voor het behouden van de zomertijd, maar wat denken experts eigenlijk? Wij zochten alvast uit welke effecten het heeft op onze gezondheid, de economie, verkeersveiligheid en energie. En in tegenstelling tot wat de meesten mischien wel zouden willen, zou de wintertijd eigenlijk het beste zijn. Maar lees vooral verder. 

Ter info: bij een permanent winteruur zou tijdens de zomer de zon al opkomen rond 4:30u , terwijl we zelfs op de langste zomeravonden al rond 21 uur de zon zien ondergaan. Omgekeerd, bij een permanente zomertijd, zou de zon begin januari pas rond 9:45u opkomen (en als het tegenzit, op een sombere dag, zouden we pas tegen half 11 echt het gevoel hebben dat het licht wordt), terwijl we in de zomer dus lang kunnen genieten op een terrasje, tot 22u. 

• Wie? Ilse De Volder, Slaapcentrum Antwerpen 
• Verschil zomer/wintertijd afschaffen? Ja
• Kiest voor: wintertijd

Ilse De Volder, neurologe/somnologe aan het Universitair Ziekenhuis Antwerpen, zegt dat het voor onze gezondheid "beter is om niet 2 keer per jaar de switch te maken". Na de invoering van het zomeruur zijn er, in de eerste week, meer gevallen van hartfalen. "Maar bovenal horen we het veel van de mensen, en de kinderen, dat zo'n switch niet ideaal is." 

En wat mag het dan worden? De Volder gaat voor de wintertijd, omdat we het best zo dicht mogelijk bij de zonnetijd blijven - bij wintertijd lopen we maar 1 uur voor op de zonnetijd, bij zomertijd 2 uur. Ook is het belangrijk dat we 's morgens veel licht hebben, en bij de omschakeling naar de zomertijd blijft het 's morgens net een uur langer donker.

"Biologisch gezien is het beter dat we meteen na het opstaan licht hebben, om het best te functioneren. Het is ook zo dat we het meest gevoelig zijn voor licht in de eerste uren van de dag, dus hoe meer licht we dan gehad hebben, hoe beter we 's avonds zullen kunnen slapen. Het omgekeerde zien we trouwens ook: hoe langer we 's avonds in (al dan niet fel) licht blijven, hoe moeilijker we algemeen gezien inslapen." 

Dat heeft te maken met de aanmaak van melatonine, het hormoon dat je slaperig maakt, zegt De Volder. De wintertijd houden, betekent dat we 's morgens vroeger licht hebben, en dus meteen een lichtbad krijgen om de slaperigheid te verdrijven. Tegelijk betekent het dat we in de zomer beter zullen inslapen: we hebben 's morgens meer en intenser licht gehad, en 's avonds valt de duisternis een uur vroeger in dan nu, wat betekent dat ons lichaam sneller kan beginnen met de productie van melatonine. 

(lees verder onder de video)

• Wie? Ivan Van de Cloot, hoofdeconoom bij de denktank Itinera Institute
• Verschil zomer/wintertijd afschaffen? Ja
• Kiest voor: wintertijd

Van de Cloot haalt een interessante case in de Verenigde Staten aan. Daar hebben de meeste staten het systeem van zomertijd, behalve enkele. Zo bestaat er in Los Angeles (Californië) een zomertijd, en in Phoenix (Arizona) niet. Onderzoekers hebben er de gegevens bekeken van ruim 2,5 miljoen consumenten, met name hoe zij hun betaalkaart gebruikten, en kwamen tot een opmerkelijke conclusie. 

Bij het ingaan van de zomertijd, wanneer het langer licht blijft 's avonds, stegen de uitgaven van de consumenten met 0,9 procent. So far, so good voor de economie, maar het bleek eveneens dat in de herfst, bij het ingaan van de wintertijd, de negatieve impact veel groter is, met 3,5 procent afname.  Twee derde van de consumenten liet minder transacties optekenen.  

 "Heel interessant, en dit gaat in tegen het buikgevoel dat velen onder ons hebben", zegt Van de Cloot. "We moeten dus voorzichtig zijn met intuïties die we daaromtrent hebben."

Vooral het aantal "ongedwongen" of niet geplande uitgaven, dus de meer impulsieve aankopen zoals het aankopen van voedsel, hadden te lijden onder het winteruur. Voor voedsel was een afname met 6 procent, voor brandstof met 4 procent. "Op andere zaken was er dan weer weinig impact", zegt Van de Cloot. "Meer geplande dingen zoals een restaurantbezoek met vrienden, of een medische afspraak, hadden er niet onder te lijden." De cijfers hebben betrekking op een periode van 30 dagen voor en na. 

En er is meer: bij het ingaan van de zomertijd beleven de werknemers een dipje. Hun productiviteit gaat er tijdelijk op achteruit, omdat hun bioritme verstoord is en ze een uur vroeger uit de veren zijn. In België blijkt trouwens dat mensen voor het zomeruur dan wel vroeger moeten opstaan, ze gaan er niet vroeger voor slapen. 

Twee keer per jaar switchen kost de economie en de maatschappij geld - er is sprake van een half miljard dollar voor de VS - en Van de Cloot besluit dan ook: schaf de zomertijd af en ga naar één standaardtijd. Hij heeft een lichte voorkeur voor de wintertijd: "Daar volg ik de wetenschappers die het hebben over de gezondheidseffecten." Want hoe beter de werknemer zich voelt, hoe beter hij zal presteren en hoe lager de kosten zijn voor de economie. 

Los van consumptiegedrag en productie, zijn er uiteraard bepaalde deelsectoren die voor of tegen zijn. De horeca ziet een permanent zomeruur wel zitten, maar de bouwsector gaat overwegend voor permanente wintertijd, omdat de bouwvakkers dan sneller licht hebben wanneer ze 's morgens beginnen te werken.

(lees verder onder de video)

• Wie? Stef Willems, VIAS Institute (verkeersveiligheid)
• Verschil zomer/wintertijd afschaffen? Spreekt zich niet uit
• Kiest voor: niet van toepassing

U had misschien al eens gehoord dat elke switch een (weliswaar tijdelijke) negatieve impact heeft op onze verkeersveiligheid. Dat klopt: zo zien we bij de overschakeling naar de zomertijd een tijdelijke stijging in het aantal verkeersongevallen, omdat het bioritme van de mensen verstoord is, en ze vroeger moeten opstaan.

Er zijn meer ongevallen tijdens de ochtendspits en minder 's avonds, maar de stijging 's morgens (+54 procent, weliswaar in week 1 na de overgang) is veel groter dan de daling 's avonds. "De balans is dus negatief op zeer korte termijn", besluit VIAS Institute op basis van een analyse. Vanaf de tweede week is de impact al minder voelbaar, en op langere termijn herstelt alles zich in de zomer, om uiteindelijk op betere cijfers af te klokken. Maar dat is op zich logisch, omdat het in de zomer nu eenmaal lang licht is. 

"Omgekeerd, bij de switch naar het winteruur in de herfst, zijn er dan weer iets meer ongevallen met voetgangers in de avondspits", legt Stef Willems uit. 

Je zou dan kunnen concluderen dat het verdwijnen van die wissel twee keer per jaar een goede zaak is, maar dat weten we eigenlijk niet, zegt Willems: "We weten immers niet hoe we ons gedrag dan zouden aanpassen. Zouden we bij een permanent zomeruur bijvoorbeeld meer met de fiets gaan rijden?" 

Er is te weinig of geen wetenschappelijk materiaal voorhanden hierover, zegt Willems: "We hebben geen studie over wat het zou geven mocht het uur niet meer veranderen. Het is ook onmogelijk om het effect dat we nu zien, te isoleren. Er bestaan geen simulatiemodellen."

Willems besluit daarom: laat een beslissing over het afschaffen van het zomeruur niet niet afhangen van verkeersveiligheidsoverwegingen. 

(lees verder onder de video)

• Wie? Alex Polfliet, energieconsultant
• Verschil zomer/wintertijd afschaffen: onder voorwaarden
• Kiest voor: hangt af van de buurlanden

De huidige zomertijdregeling werd bij ons ingevoerd in 1977 als gevolg van de oliecrisis, om te besparen op ons energieverbruik. "Maar achteraf bekeken is het moeilijk aantoonbaar of dit echt een verschil maakt", zegt energie-expert Alex Polfliet. "Want eigenlijk verschuift de piek in ons energieverbruik gewoon." En als er meer of minder stroom wordt verbruikt, is het moeilijk om te zeggen of dat specifiek door de uursverandering was. Er zijn zoveel factoren die ons verbruik bepalen, dat het heel moeilijk is om deze of gene conclusie te trekken.

Overigens: energieleverancier Essent.be berekende in dat verband dat we door het winteruur nog maar 2,6 euro besparen op onze energiefactuur. Een verwaarloosbaar verschil dus, dat heel klein is geworden door onder meer energiezuinige led-verlichting.  

Op de vraag of het uit energie-oogpunt beter zou zijn om de wisseling in de vuilnisbak te kieperen, antwoordt Polfliet voorwaardelijk: "Het kan interessant zijn, maar dan bijvoorbeeld in het geval dat België een andere tijd zou kiezen dan een van buurlanden, zoals Nederland of Frankrijk." 

Alles heeft te maken met het piekverbruik. "Dat ligt op koude winterdagen tussen 18 uur en 18.15 uur bij ons, maar dat is evengoed zo in Frankrijk of Nederland." Met de krappe bevoorrading in België en onze krakkemikkige kerncentrales in het achterhoofd, zouden we dus een handig trucje kunnen toepassen om eventueel uit het vaarwater van onze buurlanden te blijven.

Als Frankrijk bijvoorbeeld - want de Beneluxlanden hebben al laten weten dat ze in principe in één tijdszone blijven - een uur verschil zou hebben met België, dan zou die grote piek er alvast op een ander moment liggen en wat beter verdeeld zijn, wat handig kan zijn voor import en export, want ook Frankrijk heeft geen stroom op overschot, en moet soms invoeren. Polfliet schat het voordeel dat op die manier vrijkomt, op 400 megawatt, ofwel de capaciteit van een van onze kleinere kerncentrales in Doel. 

Conclusie: 2 stemmen voor de wintertijd, en 2 onthoudingen.