Er ontstond hilariteit in de Tweede Kamer toen Rutte vorig jaar in zijn regeringsverklaring zei dat de deur van de Trêveszaal "op een ruime kier" staat. De tegenstelling was misschien even grappig als serieus bedoeld.
Wat is er een jaar later van dat gebaar terechtgekomen? De toon bij enkele oppositiepartijen lijkt alleen maar te verharden. NU.nl peilde de stemming bij vijf lijsttrekkers uit de oppositie en coalitie.
"Een uitgestoken hand? Er is eerder sprake van een opgestoken middelvinger", zegt PvdA-leider Lodewijk Asscher. "Dit kabinet zou rekening houden met de wensen van álle Nederlanders. Dit zou een coalitie worden die links en rechts met elkaar verbindt. Daar is allemaal niets van gebleken. Dit kabinet volhardt in zijn eigen gelijk."
Met de kleinst mogelijke meerderheid in het parlement zag de premier zich genoodzaakt een gebaar richting de oppositie te maken.
Dit kabinet volhardt in zijn eigen gelijk
Natuurlijk is er een regeerakkoord. Op zeventig bladzijdes staan de ambities en de plannen voor de komende kabinetsperiode beschreven, maar er is wat Rutte betreft ruimte voor overleg over de concrete uitwerking. "Sterker nog: we hebben die inbreng van buiten nodig", aldus de premier vorig jaar.
Die oproep komt niet uit de lucht vallen. In de Eerste Kamer rust de meerderheid van coalitiepartijen VVD, CDA, D66 en ChristenUnie óók op slechts één zetel, en de senaatsverkiezingen zijn al komend voorjaar.
Wil dit kabinet ook de rest van de regeerperiode nog plannen kunnen doorvoeren, dan is de hulp van de oppositiepartijen hard nodig. Zie daar de uitgestoken hand van de premier.
'Dacht dat deze coalitie steun zou zoeken'
SP-voorvrouw Lilian Marijnissen schiet in de lach bij de vraag wat zij gemerkt heeft van de toenadering van het kabinet. "Bar weinig", zegt ze uiteindelijk.
"Iedereen dacht dat deze coalitie actief naar steun zou zoeken omdat ze die beperkte meerderheid van één zeteltje in de Tweede Kamer hebben. Voor de stabiliteit en democratische legitimatie lijkt me dat ook nodig, maar de oppositie staat bij grote besluiten buitenspel."
De SP probeerde onlangs met een voorstel nieuw leven in de sociale werkplaatsen te blazen. De partij kreeg steun van bijna de gehele oppositie, maar de coalitiepartijen stemden tegen.
We zien geen millimeter beweging
Toch kreeg Asscher een aantal dingen voor elkaar. Zo werd vorig jaar al toegezegd dat de voorgenomen bezuiniging op de wijkverpleging wordt teruggedraaid en recent kreeg de PvdA'er steun om de korting van 20 miljoen euro op leerplekken voor mbo-leerlingen te schrappen.
Ook het kabinetsplan om arbeidsgehandicapten op een andere manier te compenseren, waardoor het loon onder het wettelijk minimum kon uitkomen, ging van tafel nadat er veel kritiek kwam vanuit de sector zelf.
Maar de PvdA-leider blijft sceptisch over de samenwerking. "Het terugkomen op de arbeidsgehandicapten is mooi, maar dat kwam door opstand van de mensen zelf. Die kun je niet negeren. Extra geld voor de leerbanen en de wijkverpleging zijn verbeteringen."
Het wensenlijstje van Asscher is een stuk langer. "Wij vragen om een lager eigen risico, eerder kunnen stoppen met werken en terugdraaien van de bezuiniging op de huurtoeslag. Maar we zien geen millimeter beweging." Ook de SP wil vooral meer geld voor de publieke sector uittrekken.
PvdA en SP steunen motie van wantrouwen
De onvrede bij de partijen is vooral een gevolg van de debatten over de dividendbelasting. Een jaar lang drong de oppositie er tevergeefs op aan de voorgenomen afschaffing terug te draaien. Dat gebeurde pas nadat Unilever besloot het hoofdkantoor toch niet van Londen naar Rotterdam te verhuizen.
"Een dieptepunt", noemt Marijnissen de gang van zaken. Vooral omdat de wens van veel oppositiepartijen om de beschikbare middelen aan de publieke sector in plaats van aan het bedrijfsleven uit te geven geen gehoor kreeg.
Rutte had uitgelezen kans om het vertrouwen te herstellen
Marijnissen: "Dat was een uitgelezen kans voor Rutte om iets van het vertrouwen te herstellen en die uitgestoken hand te laten zien. In plaats daarvan kaarten ze het binnen de coalitie met 76 zetels af."
Voor Asscher was het de druppel. De PvdA steunde een PVV-motie van wantrouwen tegen Rutte. Het was de eerste keer dat de sociaaldemocraten met zo'n zwaar middel instemden. "Het was een zwaar besluit, maar ik kon niet anders", zegt Asscher.
Ook de SP steunde de motie, maar de socialisten sommeerden al eerder dat dit kabinet beter kan opstappen.
Sinds Rutte de deur op een kier zette, zijn de verhoudingen tussen de coalitie en oppositie alleen maar verslechterd, vinden de fractievoorzitter van de SP en PvdA. Marijnissen: "Rutte heeft de Nederlanders bedonderd." Asscher: "Ze maken er een bende van."
'Kabinet en de coalitie zijn ontvankelijk'
Deze harde woorden zijn niet overal in de oppositiebankjes te horen. De SGP is bijvoorbeeld veel gematigder. De partij is van oudsher gezagsgetrouw, al noemen ze dat zelf liever onafhankelijk.
Partijleider Kees van der Staaij ziet welwillendheid bij de bewindspersonen. De toon en houding vanuit het kabinet en de coalitie noemt hij "ontvankelijk". Zo wordt onderzocht hoe de kloof tussen een- en tweeverdieners kan worden verkleind, een belangrijk punt voor de SGP.
Wie denkt dat je met een uitgestoken hand stenen uit het regeerakkoord kan trekken is naïef
"Het is een subtiel spel van hoe hard we nodig zijn en wat we binnen kunnen halen. Sommige punten kun je verzilveren. Dat noemen we investeren in welwillendheid", legt Van der Staaij uit.
De SGP'er kent met drie zetels in de Tweede Kamer ook zijn plek, hij wil niet te hoog van de toren blazen.
"Wie denkt dat je met een uitgestoken hand even wat stenen uit het regeerakkoord kan trekken, vind ik tamelijk naïef. Dat is een fragiel bouwwerk tussen vier partijen. Door er zomaar wat oppositiewensen in te voegen, haal je daar ook weer het evenwicht uit."
'Tel je zegeningen'
Vanuit coalitiezijde wordt er logischerwijs weer een tikkeltje anders naar de uitgestoken hand gekeken. ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers antwoordt met een volmondig "ja!" als hij gevraagd wordt of het gebaar er het afgelopen jaar is geweest.
Segers maakt het lijstje van binnengehaalde punten voor de PvdA zelfs nog langer. Tijdens de formatie ging er op voorspraak van Asscher namelijk 270 miljoen euro extra naar de lerarensalarissen. "Tel je zegeningen", aldus de ChristenUnie-leider.
Probeer iets welwillender te zijn, dan is de kritiek geloofwaardiger
Hij wordt er een beetje moedeloos van dat zelfs het punt rond de beloning voor arbeidsbeperkten door Asscher niet wordt gezien als een stap naar samenwerking.
"Of het deugt niet, of het klopt niet. Ik vind dat een merkwaardige houding. Als we dat beleid toch hadden doorgezet, zijn we doof voor de kritiek. En nu we het plan van tafel halen, komt dat alleen maar door de druk vanuit de samenleving. Staatssecretaris Tamara van Ark heeft echt geluisterd naar de bezwaren. Probeer iets welwillender te zijn, dan is de kritiek geloofwaardiger."
CDA heeft hoop gevestigd op PvdA
CDA-leider Sybrand Buma trekt de discussie breder. "De échte uitgestoken hand vond plaats net na de verkiezingen. Dat was het moment om mee te onderhandelen over het regeerakkoord."
Destijds liet de SP weten nooit met de VVD in een coalitie te willen. De verschillen tussen de partijen zijn daarvoor te groot, zeiden de socialisten. Buma: "Ik vind het heel raar dat je zoiets zegt en daarna boos wordt dat je geen uitgestoken hand krijgt. Je wilde zelf niet eens onderhandelen!"
De échte uitgestoken hand vond plaats net na de verkiezingen
Voor GroenLinks ligt dat anders. Die partij sprak in eerste instantie wel met VVD, CDA en D66, maar haakte uiteindelijk af. Buma is daar nog steeds boos over. "De partij liep niet weg vanwege de maatregelen voor het bedrijfsleven, de zorg, het onderwijs en al die andere zaken waar ze nu kritiek op hebben, maar over iets piepkleins in de immigratieregeling."
Wat dat betreft heeft Buma zijn hoop gevestigd op Asscher. "De PvdA zoekt naar oplossingen, daar heb ik respect voor. Natuurlijk zijn er verschillen en zijn we het niet altijd eens met elkaar, maar de partij zoekt naar mogelijkheden."
Aan GroenLinks-leider Jesse Klaver is ook gevraagd om mee te werken aan dit verhaal, maar een woordvoerder van de partij liet weten dat Klaver het erg druk heeft en daarbij terughoudend is wat betreft mediaverzoeken.
'Er komt altijd een nieuwe eis bij'
De kritiek dat het kabinet en de coalitie te weinig oog hebben voor de oppositie zal er altijd zijn, realiseert Buma zich. Dat illustreert hij met de discussie rond de dividendbelasting. "Eerst wilde de oppositie de dividendmaatregel van tafel. Nu dat is gebeurd, willen ze dat wij hun alternatieven overnemen. Er komt altijd een nieuwe eis bij."
Buma legt het in algemene zin als volgt uit: "De uitgestoken hand is altijd datgene waarvan de oppositie zegt dat het er niet is."
Uitgestoken hand is altijd datgene waarvan de oppositie zegt dat het er niet is
De verkiezingscampagne voor de Provinciale Staten, die vervolgens voor de Eerste Kamer kiezen, moet nog losbarsten. Dan zal blijken welke uitgestoken handen worden aangenomen en welke niet. Tussen al het verbale geweld door houdt in ieder geval Asscher ook de deur op een kier. "Wij steunen voorstellen die we goed vinden en de slechte niet."
Bij de coalitie wacht men tot die tijd geduldig af. Segers: "Vroeg of laat komen we elkaar tegen. Dan hoop ik dat we om de tafel gaan zitten en samen kunnen werken."
NUjij: Uitgelichte reacties