Oud-topwetenschapper RIVM: haal HPV-prik uit Rijksvaccinatieprogramma

Die suggestie doet hoogleraar epidemiologie Roel Coutinho, destijds als RIVM-directeur infectieziekten een van de hoofdrolspelers bij invoering van het vaccin. ‘Het HPV-vaccin is een heel goed vaccin met weinig bijwerkingen. Maar de realiteit is dat maar 45 procent van de tienermeisjes zich laat inenten’, zegt Coutinho. ‘Bij zulke lage aantallen moet je je afvragen: hoort het wel in het Rijksvaccinatieprogramma? Of zet je in op de vaccins die je ongelooflijk belangrijk vindt voor de volksgezondheid, en bied je andere vaccins aan via de huisarts?’

Dat zou de acceptatie van het vaccin weleens kunnen vergroten, denkt emeritus hoogleraar interne geneeskunde Jos van der Meer (Radboud Universiteit). ‘Ik kan me best voorstellen dat je het HPV-vaccin overbrengt van zo’n anonieme sporthal naar de persoonlijkere sfeer van de huisarts’, zegt Van der Meer. ‘Je kunt het dan bijvoorbeeld aanbieden aan een meisje dat toch voor de pil komt.’ Meisjes zouden dan bijvoorbeeld niet meer per officiële brief worden opgeroepen voor de vaccinatie, maar zelf het initiatief nemen.

Op de achtergrond speelt een richtingenstrijd over de status van het Rijksvaccinatieprogramma, opgelaaid nu de vaccinatiegraad in heel Europa op alle fronten daalt. Wetenschappers zoals Countinho zijn bang dat het ‘officiële’ rijkspakket verwatert tot een soort lopend buffet waar iedereen het zijne van kiest. Beter is om het te beperken tot de vaccins tegen ziektes die écht gekooid moeten blijven, zoals pneumokokken, rode hond (schadelijk tijdens de zwangerschap), tetanus en difterie. Ook hepatitis-B en polio zouden onderhand best uit het pakket mogen, opperde Coutinho vorige maand in zijn afscheidscollege aan de Universiteit Utrecht.

Ook de koepel van Europese wetenschapsacademies EASAC adviseert in een recent beleidsstuk om ‘prioriteiten te stellen’ in de vaccinatieprogramma’s. ‘Wetenschappers hebben de neiging alle vaccins even prachtig te vinden’, zegt emeritus hoogleraar Van der Meer, een van de opstellers van het advies. ‘Maar je kunt er ook op een intelligentere manier naar kijken: welke vaccins hebben we nu echt nodig?’

Wat er gebeurt als je níet vaccineert

Onderzoek in deze interactieve special hoe infectieziekten zich verspreiden en hoe vaccinaties die kunnen indammen.

Mallotig idee

Niet iedereen is het met Coutinho eens. ‘Een mallotig idee’, vindt hoofd Rijksvaccinatieprogramma Hans van Vliet Coutinho’s suggestie om de HPV-prik te schrappen. ‘Je moet je niet neerleggen bij een lage vaccinatiegraad. Het HPV-vaccin voorkomt jaarlijks honderden ernstige ziektegevallen. We zeggen bij kanker toch ook niet: er zijn zoveel medicijnen, laten we er eens een paar uit het behandelplan halen?’ Van Vliet wijst op Australië, waar het virus inmiddels zo goed als verdwenen is. ‘Met het HPV-vaccin bescherm je niet alleen jezelf, maar ook de mensen met wie je seksueel contact hebt.’ Vorig jaar overleden ruim tweehonderd vrouwen aan baarmoederhalskanker.

Het vaccin tegen het kankerverwekkende ‘humaan papillomavirus’ wordt al sinds de opname in het Rijksvaccinatieprogramma in 2009 geplaagd door problemen. Op internet en op het schoolplein gonst het van de geruchten dat het vaccin vermoeidheidssyndroom zou veroorzaken. En hoewel een recente studie onder 70 duizend tieners opnieuw laat zien dat er geen enkel verband is tussen het vaccin en vermoeidheid, is de opkomst laag. De afgelopen jaren zakte de dekkingsgraad terug van ruim zestig procent naar nog niet de helft.

Het voorstel komt op een pikant moment. Momenteel buigt de Gezondheidsraad zich over de vraag of de HPV-vaccinatie juist niet moet worden uitgebreid naar jongens. Die krijgen weliswaar geen baarmoederhalskanker, maar dragen het virus wel over. Ze kunnen er in zeldzame gevallen keel-, anus- of peniskanker door krijgen. Het advies wordt rond de jaarwisseling verwacht.

Intussen zinnen epidemiologen en kinderartsen op maatregelen tegen het dalende enthousiasme voor vaccins. ‘De vaccins die we hebben zijn extreem effectief en veilig’, zei Piotr Kramarz van het Europese instituut voor volksgezondheid ECDC maandag op een symposium over deze kwestie in Amsterdam. ‘Maar als niemand ze gebruikt, hebben we een probleem.’ Alleen al dit jaar overleden er in Europa 33 kinderen aan mazelen. ‘Moeilijk te verkroppen in een continent als Europa, met alle middelen die we hier hebben’, vindt Kramarz.

Neusspray

Het gevolg is een waaier van initiatieven. Zo onderzoekt Piek Vossen (VU Amsterdam) algoritmes die automatisch herkennen hoe betrouwbaar vaccin-informatie op internet is, lanceert het ECDC volgende maand een nieuwe website waar artsen sneller informatie kunnen uitwisselen en werken wetenschappers aan nieuwe, preciezere vaccins die men bijvoorbeeld ook als pil of als neusspray kan innemen.

Maar critici wijzen erop dat de zogenoemde ‘prikdruk’ toch al minder is. Zo ging de HPV-vaccinatie van drie naar twee prikken, halveerde de hoeveelheid vaccinvloeistof van de DKTP-prik, verviel er een pneumokokkenprik en overweegt men momenteel om de zuigelingeninenting op 6 tot 9 weken helemaal te schrappen.

‘Roel Coutinho provoceert graag, en dat is ook goed’, zegt kinderarts en vaccinoloog Hans Rümke. ‘Maar het Rijksvaccinatieprogramma is nu al veel comfortabeler dan vroeger.’

Aanvullingen & verbeteringen

In het kader bij dit artikel stonden bij enkele vaccinaties de verkeerde leeftijden. Volgens het vaccinatieschema van het RIVM krijgen kinderen op 9-jarige leeftijd een BMR-vaccinatie toegediend en op hun 12de het HPV-vaccin.