Direct naar artikelinhoud

Kingdom en koninkrijk: zoek de zes verschillen

In 2013 kwamen koning Willem-Alexander en koningin Máxima al eens op de thee bij de Britse koningin Elizabeth op Windsor Castle.Beeld EPA

Koning Willem-Alexander (51) en koningin Máxima (47) brengen een staatsbezoek aan koningin Elizabeth II van het Verenigd Koninkrijk (92). Lijkt ons koninkrijk op dat van de Britten? Twee kenners zien zes verschillen.

1. Godsdienst

Historicus Henk te Velde, hoogleraar vaderlandse geschiedenis in Leiden:

“Dit is het eerste verschil waaraan ik denk, het ligt voor de hand: de Britten hebben een staatskerk en wij niet. De Britse koningin is het hoofd van de Anglicaanse Kerk. Haar leiderschap heeft dus een meer direct religieuze dimensie. In Nederland hebben we nooit een staatskerk gehad. Het koningshuis is persoonlijk verbonden aan de protestantse kerk, ­tegenwoordig de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). Maar dat is een hele andere verbintenis dan die in Engeland. Logisch, want in ­Nederland is er geen religieuze groep die een duidelijke meerderheid van de bevolking heeft. Godsdiensttolerantie is hier juist van wezenlijk belang.”

Journaliste Hieke Jippes, was 25 jaar lang (tot 2012) correspondent in Engeland voor verschillende media:

“De Engelse koningin wordt letterlijk ­gekroond en gezalfd. Ze belooft bij die kroning het anglicaanse geloof te beschermen. Haar gezag komt daarmee recht van God, vindt ze. Zij ziet ook daarom haar taak als een taak voor het leven. Haar zoon, kroonprins Charles, heeft weleens gezegd dat hij later als hij koning wordt, beschermer zal zijn van alle geloven. Maar daar moest hij van teruggekomen. Het kan niet binnen het Engelse staatsrecht, hij leidt nu eenmaal straks een staatskerk.”

2. Verhouding tot het gewone volk

Te Velde: “In Nederland voelt het volk zich sterk verbonden met de koninklijke familie. De orangisten zijn al eeuwen verbonden met het huis van Oranje, je ziet het vandaag de dag in een vrolijke versie met oranjegekleurde straten tijdens een wereldkampioenschap voetbal. Die verbondenheid kon vroeger bijna mythische vormen aannemen en kwam voort uit de gedachte dat Nederland is ontstaan door de opstand tegen de Spanjaarden die Willem van Oranje leidde. De geboorte van de staat, van Nederland, is dus direct verbonden met de Oranje-familie.

“Koning Willem-Alexander en koningin Máxima werken hard, ze proberen verbinding te brengen in het land. Ze moeten wel oppassen, ze mogen zich van het Nederlandse volk niet te veel verbeelden, niet jetsetachtige dingen doen. Vooralsnog brengen ze het er meestal goed vanaf.

“In Engeland ligt het allemaal wat anders. Engeland bestond al ver voor er koningshuizen aantraden. De Engelsen zijn meer monarchisten, zij voelen zich allereerst verbonden aan de staatsvorm. De koninklijke familie symboliseert die keuze. Nationale gevoelens zijn niet direct met het koningshuis verbonden, anders dus dan in Nederland. De Britten hebben ook niet een Windsor-shirt voor het voetbalelftal. De huidige Britse koninklijke familie had het ook nodig om haar oorspronkelijke Duitse naam te wijzigen, om zich extra Brits te maken. In 1917 veranderde de toenmalige koning George V – grootvader van Elizabeth II – de naam van het huis Saksen-Coburg en Gotha daarom in Windsor, naar Windsor Castle.”

Jippes: “De huidige queen is wel heel populair. En mijn voorspelling is dat prins Charles straks, als hij zijn moeder opvolgt, net zo ­populair zal zijn als zij. Deze koningin heeft groot respect gewonnen door haar plichtsbesef al die jaren, juist bij het gewone volk. Nooit klagen, door weer en wind op pad, nooit zeggen: ‘Ik verveel me dood’. Ook stijfjes, altijd een uitgestreken gezicht, maar toch. En kijk eens hoeveel mensen er bij jubilea de straat voor haar opgaan.”

In 1972 brachten koningin Juliana en prins Bernhard een staatsbezoek van vijf dagen aan Groot-Brittannië.Beeld Capital Photos

3. Protocol en rituelen

Te Velde: “De Britse koningin hecht zeer aan formaliteiten, protocollen en rituelen. De afstand tot de gewone mensen blijft op die ­manier groot en dat is goed, zo denkt men. In Nederland zijn we wat losser. Onder Juliana kregen wij al een koningin op de fiets, ondenkbaar in Engeland. In Nederland schuilt er in die gewoonheid ook een gevaar voor het koningshuis: dat het té gewoon, té informeel wordt.

Ze moeten namelijk ook bijzonder blijven. Willem-Alexander en Máxima balanceren tussen bijzonder zijn en gewoon. Net als Beatrix, die zelf wel heel erg formeel was overigens, nodigen ze met regelmaat mensen uit alle ­lagen van de samenleving uit op Paleis Noordeinde, voor de lunch, om vooral te luisteren naar wat er leeft. Zo werken ze aan verbondenheid.”

Jippes: “De Engelse koningin geeft geen ­interviews, ze gaat niet winkelen of neemt een andere dan de koninklijke trein. Je mag haar ook niet aanraken, ze is, zeg maar, letterlijk onaanraakbaar. Die beroemde kus voor ­Beatrix in de Jordaan op Koninginnedag, ­ondenkbaar in Engeland. De afstand tot de ­gewone mensen is heel erg groot. Leuk hoedje, Trix? Ondenkbaar.

“Ik was er, zeker vijfentwintig jaar geleden, bij toen de koningin voor het eerst in Schotland in een gewone nieuwbouwwijk in Glasgow een kopje thee ging drinken bij gewone mensen. De hele Britse pers was ervoor ­uitgerukt: de koningin maakte contact met gewone mensen!

“Ze geeft overigens wel een soort koninklijke bijeenkomsten in de tuin waar ook gewone mensen worden uitgenodigd. Daar zal ze nooit iets inhoudelijks zeggen. Iets goed- of afkeuren doet ze niet. Ze uit standaardzinnen: woont u hier al lang? Komt u van ver? En als anderen iets zeggen, reageert ze meestal met met ‘indeed’ of ‘really?’.”

4. Pensioen

Te Velde: “In Engeland gaat de koningin, inmiddels in de 90, niet met pensioen. Dat lijkt ­traditie, maar het staat nergens vastgelegd. Kijk maar naar de broer van haar vader, ­Edward VIII, die moest in 1936 aftreden omdat hij zijn huwelijk met Wallis Simpson liet voorgaan. Zij was gescheiden. Dat kon niet en dus trad hij af. Aftreden van een in leven zijnde ­koning kan dus wel degelijk. Dat Elizabeth al meer dan 60 jaar is blijven zitten, betekent dat ze losgezongen raakt van de generaties. Een groot deel van de Britten heeft nooit een andere royal op de troon gezien. De ideeën van een 90-jarige koningin zijn snel uit de tijd. Tegelijk wordt haar plichtsgetrouwheid zeer geroemd door de Engelsen zelf, dat is best dubbel.

In Nederland zie je dat elke generatie een ­eigen monarch heeft, die groeit mee met de tijd, blijft enigszins modern. In Nederland zie je Juliana als de vorstin van de wederopbouw, Beatrix van de verzakelijking en de no-nonsense, Willem-Alexander is van de tijd van het ­populisme. Tuurlijk dat zijn een beetje cliché’s, maar er zit een kern van waarheid in.”

Jippes: “De koningin van Engeland vindt dat ze een taak voor het leven heeft aangenomen. Als ze niet meer in staat is om koningin te zijn door ouderdom, dan wordt haar zoon prins Charles, zelf binnenkort 70 jaar oud, hooguit regent. De Britten zitten dus vast aan een bejaarde koningin en straks een nieuwe bejaarde koning. Dat Charles vanwege zijn ­eigen leeftijd een stapje opzij zal doen voor zijn zoon William, zit er niet in. Charles wil dolgraag koning worden en het schijnt dat zijn vrouw Camilla ook dolgraag koningin wil zijn. Het luxe leven bevalt haar uitstekend, las ik in een recente ongeautoriseerde biografie. Charles schijnt alles ook al voorbereid te hebben, weet al precies wat hij moet doen als zijn moeder overlijdt, het draaiboek ligt klaar.”

Koningin Beatrix legde in 1982 een vierdaags staatsbezoek aan Engeland af. Hier rijdt zij samen met de Britse vorstin Elizabeth II door de straten van Londen naar Buckingham Palace.Beeld ANP

5. Invloed

Te Velde: “Nederland is een republiek met een koning aan het hoofd, wordt weleens gezegd. De koning heeft niet veel te zeggen, is meer een symbolische figuur in het staatsrecht. ­Zeker nu is afgeschaft dat hij na de verkiezingen een rol speelt in de formatie. Hij leest de troonrede voor op Prinsjesdag, maar die is ­opgesteld door het kabinet. Het enige moment dat hij iets van een eigen mening kan geven is met Kerstmis tijdens zijn kerstboodschap.”

“In Engeland stelt de koningin na verkiezingen nog wel een premier aan. Maar ook dat is eigenlijk niet meer dan een symbolische daad, in een tweepartijenstelsel is het gewoon de winnaar. Nu verandert dit enigszins, want ook in Engeland is al eens een coalitieregering gekomen. Dat was wennen voor de Engelsen. Maar de koningin ontving wel gewoon de premier die naar voren geschoven werd. Invloed had ze daar niet op.”

Jippes: “De koningin heeft talloze premiers zien komen en gaan, al heeft ze formeel verder niks te zeggen. Ze spreekt wekelijks met de premier. Als ze bijvoorbeeld in het Schotse Balmoral is, vliegt hij of zij daarheen. Ze bezit over een ongekende ervaring en kennis. Ze zit er al zo ontzettend lang, dat is anders dan in Nederland.”

6. Internationaal aanzien

Jippes: “Er is maar één Queen in de wereld en dat is niet de Nederlandse, zal ik maar zeggen. Het Britse koningshuis is hét koningshuis. Het koninkrijk is oud, bestaat al heel lang. Het doet Amerikanen verzuchten: hadden wij maar zo’n queen. Toen koningin Elizabeth aantrad was ze hoofd van een wereldrijk. Nog ­altijd is ze staatshoofd van een aantal Gemenebest-landen. Ze staat formeel aan het hoofd van dat Gemenebest, een vrijwillige ­associatie van ruim vijftig onafhankelijke landen. Ze komt daar niet meer, daar is ze te oud voor, maar je ziet de jongere generatie wel ­deze ­taken overnemen met bezoeken in die landen. Elke twee jaar is er een conferentie van de ­Gemenebest-landen en daar gaat ze vooralsnog wel heen. Natuurlijk, het is allemaal symboliek. Maar het Nederlandse koninkrijk is internationaal van veel minder belang.”

Te Velde: “Het Engelse koningshuis wordt internationaal als dé monarchie gezien. Nederland is daarmee vergeleken een kleine speler. Boven dit staatsbezoek hangt natuurlijk de kwestie van de brexit. De Nederlandse koning en de Britse koningin mogen in het openbaar hun mening niet geven. Maar het zal vast veel gaan over de sterke banden tussen de landen en dan gaat het er tussen de regels door dus toch over. Hoeveel durft Willem-Alexander daarover te zeggen in het parlement bijvoorbeeld – hij gaat daar een speech houden. Hij heeft zich wel vaker pro-Europees uitgelaten, zit altijd een beetje aan de linkerkant van de politiek. Ik ben benieuwd.” 

Wat gaan ze doen?

DAG 1:

Het staatsbezoek begint vandaag met een ontmoeting in de Nederlandse residentie met kroonprins Charles, de prins van Wales, en zijn vrouw Camilla, hertogin van Cornwall. Daarna volgt een ceremonie op Horse Guards Parade, waar ­koning Willem-Alexander en ­koningin Máxima voor het eerst koningin Elizabeth II ontmoeten. Ze lunchen bij haar op Buckingham Palace. Prins Philip, haar man, zal er vermoedelijk niet bij zijn. Hij is 97 jaar oud en formeel met pensioen. Later leggen Koning Willem-Alexander en koningin Máxima een krans bij het graf van de onbekende soldaat in Westminster Abbey en passeren daar de graven van de Nederlandse koning-stadhouder Willem III en zijn Britse echtgenote koningin Maria II. Aansluitend houdt de koning een toespraak in het Britse parlement. Daarna opnieuw theedrinken met Charles en Camilla en vervolgens een ontmoeting met oppositieleider Jeremy Corbyn. Dat is niet uitzonderlijk: bij ieder staatsbezoek aan Engeland hoort een ontmoeting met de oppositieleider. Een staatsbanket sluit de eerste dag af, uiteraard op Buckingham Palace, het formele thuis van de koningin in Londen. En ook daar spreekt koning Willem-Alexander.

DAG 2:

Ontbijt bij de burgemeester van de City of London, Charles Bowman, en daarna een uitwisseling over innovatie in het bedrijfsleven met Britse en Hollandse ondernemingen. Minister Stef Blok (buitenlandse zaken), die het paar tijdens het hele staatsbezoek vergezelt, houdt een speech. Daar is ook koninklijk bloed bij aanwezig: prins Edward, het jongste kind van de Britse ­koningin, de graaf van Wessex en zijn vrouw. Later is er aandacht voor de samenwerking op militair en veiligheidsgebied en wordt een bezoek gebracht aan de Zuid-Londense achterstandswijk Brixton. De lunch geniet het koninklijk paar op Downing Street 10 bij premier Theresa May. Daarna nog even langs koningin Elizabeth II op ­Buckingham Palace en daarmee sluit dit korte staatsbezoek af.

Lees ook:

Willem-Alexander als CEO van een geolied familiebedrijf

De hofhouding bestaat allang niet meer uit adellijke lieden die erebaantjes vervullen. Koning Willem-Alexander - vandaag 51 jaar oud geworden - is topman van een modern bedrijf met ruim driehonderd werknemers. Zijn belangrijkste producten: samenbinden, aanmoedigen en vertegenwoordigen.

Huwelijk Meghan en Harry, hoe het Britse koningshuis moderniseert

Het aanzoek deed hij gewoon thuis op Kensington Palace, nadat hij gebraden kip voor haar had gemaakt. En dat hij enkele diamanten van zijn moeder Diana in de verlovingsring had verwerkt, vertelde prins Harry in een interview samen met zijn verloofde Meghan Markle aan de BBC.