Keurmerk helpt arme boeren nauwelijks

Een rapport van Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (Somo) laat zien dat de verschillen tussen gewone en gecertificeerde plantages klein zijn. Soms is de situatie zelfs beter op een plantage zonder keurmerk. Somo haalt in ‘Looking good on paper’ onderzoek aan naar de bloementeelt in Ethiopië. Daar waren arbeiders op een niet-gecertificeerde plantage beter af dan op een fairtrade-plantage. Dat ging om lonen en arbeidsomstandigheden.

Geen garantie

Er is ‘geen garantie dat leefomstandigheden verbeteren door een keurmerk’, schreef onderzoeksorganisatie 3IE vorig jaar in een studie. Dit Internationale Initiatief voor Impact Evaluatie analyseerde alle relevante onderzoeken die tussen 1990 en 2016 zijn verschenen (43 kwantitatieve en 136 kwalitatieve). “De resultaten zijn niet erg bemoedigend voor de uiteindelijke begunstigden, de boeren en arbeiders.” Veel effecten bleken zwak of niet significant. Elk keurmerk scoorde wisselend, er was geen uitschieter.

Dankzij een keurmerk stijgen de verkoopprijzen, maar de werkers profiteren niet, constateerde 3IE. “De arbeiders die voor kleine boeren of plantages werken, hebben een erg zwakke onderhandelingspositie. Ze accepteren de lonen die ze krijgen aangeboden”, legt onderzoeker Carlos Oya uit. Hij is verbonden aan 3IE en de universiteit van Londen.

Somo wijst erop dat de vakbondsrechten van arbeiders regelmatig worden geschonden. Het nieuwe rapport biedt een overzicht van misstanden op gecertificeerde plantages op het gebied van arbeidsrechten.

“Supermarkten en levensmiddelenproducenten moeten niet vertrouwen op duurzame keurmerken als hun belangrijkste instrument om de arbeidsomstandigheden in hun productieketen te verbeteren”, zegt Somo-onderzoeker Sanne van der Wal. “Zij moeten er zelf voor zorgen dat de voorwaarden in de toeleveringsketen verbeteren. Het gaat om betere prijzen, maar ook om een stabiele en fatsoenlijke handelsrelatie. Een keurmerk alleen is niet genoeg.”

Yuca Waarts van de Universiteit Wageningen heeft onderzoek gedaan naar keurmerken voor West-Afrikaanse cacao, Keniaanse thee en bananen. Ze noemt het schokkend dat een positief effect niet zomaar te bewijzen is.

Marktprijs en productiekosten

Waarts: “Is certificering beter dan gewone productie? Ja en nee. De boer krijgt meer aandacht, hij leert hoe hij zijn bedrijf beter kan managen. Maar die invloed is niet zo groot als je zou willen, omdat niet iedereen toepast wat nuttig is voor de productie. Verdienen ze door certificering meer geld? Vaak niet. De marktprijs en de productiekosten hebben veel meer invloed op inkomens dan zo’n keurmerk.”

Rainforest Alliance hanteert het minimumloon en erkent dat dit in veel landen te weinig is voor een fatsoenlijk leven. Woordvoerder Daria Koreniushkina zegt dat het keurmerk wil dat bedrijven stapsgewijs naar een leefbaar loon toewerken.

Fairtrade betaalt een minimumprijs voor producten zoals koffie en daardoor krijgen producenten vaak meer dan de marktprijs. Daarbij komt nog een sociale premie. Het keurmerk heeft minimumeisen voor het loon, zoals het minimumloon in een land of een cao-loon. Maar dit ligt vaak onder een leefbaar loon. Met trainingen wil Fairtrade de onderhandelingspositie van werkers verbeteren. Somo vindt dat Fairtrade zich hiervoor meer dan andere keurmerken inzet, maar ook Fairtrade zou de positie van werknemers meer centraal moeten stellen.

Lees ook: 

‘Wereldwijde concurrentie zorgt voor lage lonen op plantages’

Keurmerk Fairtrade zegt dat opkopers van koffie, bananen of bloemen geen leefbaar loon kunnen of willen betalen. Directeur Peter d’Angremond van Stichting Max Havelaar: ‘Onze partnerbedrijven zeggen dat ze failliet gaan als hun concurrenten niet meedoen.’

Koffieboeren kunnen de wereldwijde koffiedorst niet bijbenen

In China opent Starbucks elke vijftien uur een filiaal, ook elders groeit de populariteit van koffie. Op den duur komen we bonen tekort. Dat koffieboeren weinig verdienen, helpt niet.