Onderzoekers achterhalen oorzaak mysterieuze reuzenkrater op Antarctica: "Ook dat deel van de Zuidpool smelt"

Twee jaar geleden was het het gesprek van de dag, voor onderzoekers op de Zuidpool, en uiteindelijk ook op Twitter en de reguliere media: een mysterieuze kraterachtige reuzencirkel in het ijs van de ijsplaat in Oost-Antactrica. Ontdekt vanuit een vliegtuig van het Alfred Wegener Instituut in Bremen. Was er een inslag geweest? Er was zelfs een recente inslag, ergens op de Zuidpool, opgepikt door seismische stations die normaal naar eventuele kernproeven luisteren.

Maar volgens poolzoeker dr. Jan Lenaerts van het IMAU in Utrecht, is smeltwater de echte oorzaak van de reusachtige cirkel in het ijs. Vandaag publiceert hij in Nature Climate Change een uitgebreid artikel over de ontdekking van smeltwatermeren een paar meter onder het ijsoppervlak waar zeeijs en landijs aan elkaar zitten. In de ijscirkel van 3 kilometer doorsnee is het ondergrondse smeltwatermeer ooit leeggelopen, waarna het bovenliggende ijspakket in zijn geheel een paar meter inzakte.

"Oost-Antarctica wordt vaak gezien als een ijskoude slapende reus, waar smelt als op West-Antarctica of Groenland nog geen rol speelt", vertelt Lenaerts. "Maar dat blijkt niet waar. Ook dat deel van de Zuidpool vertoont smelt, ondanks de enorme koude." De Vlaamse onderzoeker was twee jaar geleden op de Zuidpool, maar kon de gevonden ijscirkel niet zelf bezoeken.

Latere IMAU-expedities bezochten, zonder hem, het gebied wel. "Wat ze zagen was ongelofelijk. Meren en snelstromende rivieren van smeltwater, alsof ze op Groenland stonden." Het team liet aan een snoer een camera door boorgaten in een verborgen meer zakken, waar de bovenliggende meters ijs een blauw schijnsel opleverden. De meren zelf bleken kilometers groot, maar slechts enkele meters diep.

Het artikel in het Nature-blad rapporteert niet alleen een groot aantal smeltverschijnselen op de dikke drijvende ijsplaten van de Zuidpool en laat in het midden of het om een natuurlijk fenomeen gaat of niet. Maar vooral probeert het te verklaren waar al dat water vandaan komt. Klimaatverandering kan dat niet zijn, die is juist in Oost-Antarctica eigenlijk nog gering.

Föhnwind

De crux, zegt Lenaerts, zit in de overgang van de vlakke ijsplaten naar de steile gletsjers aan de kust. Daar waait het keihard en wordt warmere hoge lucht door turbulentie als een Föhnwind toch vlak over het ijs geblazen, zodat het 's zomers enkele graden boven nul kan komen. De wind veegt bovendien het zwarte ijs schoon, waardoor het in de zomer zonlicht absorbeert en opwarmt.

Het smeltwater verzamelt zich op en onder het ijsoppervlak, en kruipt via scheuren en breuken dieper in het ijspakket. De ijsplaten blokkeren gletsjers die in zee uitmonden, maar zijn daarbij volgens de onderzoekers kwetsbaarder dan gewoonlijk wordt aangenomen. Volgens Lenaerts is het zaak om glaciologische modellen van het gebied goed op orde te hebben, ook in verband met klimaatverandering.

Vooral de input voor betere modellen is belangrijk, zegt ook Rob DeConto van de Universiteit van Massachusetts in Amherst die dit jaar in Nature de ijsgeschiedenis van Antarctica publiceerde. "Het is namelijk wel het gebied waar in principe tientallen meters zeespiegelstijging opgeslagen ligt", zegt hij in een reactie.