Overleden Wim Kok (80) had bijzondere band met Israël

De op zaterdag overleden oud-premier Wim Kok (80, PvdA) had een bijzondere band met de staat Israël. De PvdA’er wilde een faciliterende rol spelen in het vredesproces tussen Israël en de Palestijnen, dat door de Oslo-akkoorden van 1993 in werking gezet werd. Nederland onderhield in de jaren negentig als vanouds goede banden met Israël, maar wilde tegelijkertijd ook een betrouwbare gesprekspartner zijn van de pas opgerichte Palestijnse Autoriteit (PA) die onder leiding stond van de Palestijnse leider Yasser Arafat. Kok onderhield zowel met hem als met de Israëlische leiders een goede relatie. Na de moord op de Israëlische premier Yitzhak Rabin woonde Kok met koningin Beatrix diens begrafenis bij, ze zaten op de voorste rij. Privé was de familie Kok verbonden met Israël door het Feuersteincentrum voor gehandicapten in Jeruzalem.

Rabin
Kok was ruim een jaar premier van Nederland toen hij in november 1995 naar Israël moest afreizen voor de begrafenis van de premier Rabin, een collega die hij goed had gekend. Op 4 november werd de politicus vermoord door de radicale Israëlische nationalist Jigal Amir en voor de staatsbegrafenis nodigden de Israëli’s verschillende hoogwaardigheidsbekleders uit het buitenland uit om naar Jeruzalem te komen. Samen met koningin Beatrix werd Kok op de voorste rij gezet. Tussen de nieuwe premier Shimon Peres en de Amerikaanse president Bill Clinton in. Het leverde een bijzonder gezicht op: twee Nederlanders die alle weredleiders letterlijk achter zich lieten. Vooraf was niet gerekend op de prominente plek die zij zouden innemen en dat ze hoogwaardigheidsbekleders als prins Charles, Helmut Kohl en de Spaanse premier Felipe Gonzales achter zich zouden laten. De prominente plek kenmerkte de band tussen Israël en Nederland, maar ook de waardering die de Israëli’s hadden voor Kok, die een goede gesprekspartner wilde zijn voor zowel hen als de Palestijnen.

Gesprekspartner
Gedurende zijn premierschap (1994-2002) was Kok in staat om die gesprekspartner te blijven. Ook toen premier Shimon Peres, van de Arbeidspartij (zusterpartij van de PvdA), werd weggestemd voor de havik Benjamin Netanyahu (Likud). Achter de schermen probeerde Nederland hem en de Palestijnse leider Arafat aan te moedigen om de gesloten Oslo-akkoorden – ondanks bloedvergieten middels aanslagen – uit te voeren. Toen in 1998 het Wye River-akkoord werd gesloten, een vervolg op ‘Oslo’ maar dan getekend door Netanyahu, was premier Kok daar verheugd over. Hij noemde de deal ‘een belangrijke stap en mogelijke de basis voor vooruitgang in een gebied dat vrede en veiligheid nodig heeft in plaats van geweld en terreur’. Toen in 1999 de oud-militair Ehud Barak (Arbeidspartij) als premier aan de macht was gekomen en die vrede met buurland Syrië wilde sluiten, was het Kok die in 2000 een bezoek aan Israël bracht. In die tijd stonden de onderhandelingen met Damascus onder druk en liepen beide partijen vast op de toekomstige grens. Kok stelde dat de druk op Syrië moest worden opgevoerd. Eerder was een topconferentie tussen Clinton en de Syrische president Hafez al-Assad mislukt. “Ik heb vandaag van premier Barak geen signalen gekregen dat hij snel openingen ziet, al blijft hij zeggen dat Israël de deur niet heeft gesloten. Het blijft open staan voor nieuwe gezichtspunten.” Uiteindelijk kwam de vrede er niet.

Een beladen vlucht
Eind jaren negentig kreeg Kok te maken met de uitkomst van de enquete van de Bijlmerramp. In 1992 – tijdens het premierschap van voorganger Ruud Lubbers – stortte een El Al-vrachtvliegtuig neer op de Amsterdamse woonwijk de Bijlmermeer. De kist doorboorde twee flats en de ramp eiste tientallen levens. Na lang onderzoek bleek in 1998 dat er schadelijke stoffen aan boord waren. Het ging om dimethyl methylphosphonate (DMPP), grondstoffen voor het zenuwgas Sarin. Premier Kok was geïrriteerd over de Israëlische autoriteiten, die de Nederlandse regering in de mist gelaten hadden over de lading. “Ik stel vast dat er vanuit Israël behoorlijk geheimzinnig wordt gedaan vanuit staatsbelang. Het zou logisch zijn als Nederland door Israël geïnformeerd zou zijn,” zei hij op een persconferentie. Kok waarschuwde vervolgens voor onnodige ongerustheid. De schadelijkheid voor de volksgezondheid van de bewuste stoffen zou immers nog worden onderzocht. Verder stelde hij dat zijn regering niet verantwoordelijk was voor de beladen vlucht, omdat die in 1996 niet was geïnformeerd over de stoffen voor Sarin aan bood. De Tweede Kamer had zelf maar om meer informatie moeten vragen, zo vond Kok. Volgens een deskundige van de Wereldgezondheidsorganisatie is DMMP wel degelijk giftig.

Feuerstein
Wim Kok, die vanaf zijn jonge jaren altijd hard werkte (eerst als vakbondsleider en later als minister van Financiën, en premier), had een vrouw en drie kinderen. Een van hen kwam voort uit het eerste huwelijk van zijn vrouw Rita en is meervoudig gehandicapt. Tijdens een officieel bezoek aan Israël in 1995 bezocht Kok’s echtgenote pedagoog Reuven Feuerstein en zijn instituut voor verstandelijk gehandicapte kinderen, zo berichtte NRC Handelsblad in 2004. Zij raakte erg onder de indruk van zijn methode om alle mensen aan te spreken op hun leermogelijkheden en vertelde hem over haar zoon. Die had op dat moment namelijk sterk wisselende stemmingen. Feuerstein reisde naar Utrecht om hem te ontmoeten. “Kom je naar Jeruzalem?” vroeg hij aan de jongen. “Jaha!” antwoordde die. Aan Rita Kok vroeg Feuerstein of hij wel eens op zijn gehoor was getest. Dat was niet te geval. Twee weken later bleek echter uit een gehooronderzoek dat hij slecht- tot zeer slechthorend was. Vijfentwintig jaar lang was niemand op het idee gekomen dit te onderzoeken. Het was een grote klap voor het echtpaar Kok, maar het gaf wel meer duidelijkheid. Nog in hetzelfde jaar reisden Rita Kok en haar zoon naar Feuerstein in Israël. Ze betaalde de reis van een kleine erfenis die ze had ontvangen na haar vaders overlijden. Het bezoek gaf de zoon ‘zelfvertrouwen’. Samen met onder anderen Irène Steinert richtte Rita Kok later een Nederlands Feuersteincentrum op in Overamstel.

Anne Frank en Ariel Sharon
Nadat Kok als premier was afgetreden – 2002 – werd de sociaaldemocraat bij het grote publiek bekend vanwege zijn commissariaten bij grote multinationals zoals Shell. Ook zat hij in een aantal besturen, waaronder die van de Raad van Toezicht van de Anne Frank Stichting. In 2o03 werd hij daar voorzitter van nadat partijgenoot en burgemeester Johan Stekelenburg van Tilburg was overleden aan kanker. Met Kok als voorzitter van de Raad van Toezicht had de Anne Frank Stichting iemand in handen die groot nationaal en internationaal respect genoot. In hetzelfde tijdperk werd hij door koningin Beatrix benoemd tot minister van Staat, een ceremoniële en adviesfunctie. Namens Nederland woonde Kok verschillende staatsbegrafenissen bij, waaronder die van de Israëlische oud-premier Ariel Sharon, in 2014. Kok sprak op de radio van een ‘sobere’ bijeenkomst met ‘enig militair vertoon’. Toen hij premier was heeft hij Sharon sporadisch ontmoet. Volgens Kok was de Israëlische premier van toen ‘een houwdegen’ die in de laatste fase van zijn leven revolutionaire besluiten durfde te nemen. Hij zag hem als iemand van ‘ruwe bolster, blanke pit’.

In oktober 2016 stond Kok stil bij de dood van de Israëlische staatsman Shimon Peres: “Shimon was een wijs man, een baken van hoop en optimisme, die de dialoog verkoos boven conflict, die zelfs in donkere tijden bleef ijveren voor een toekomst die mensen niet scheidde, maar met elkaar verbond. Israël en de wereld verliezen een groot staatsman. Wij eren hem vooral door in zijn geest voort te bouwen aan een verdraagzame samenleving in het Midden Oosten en elders in de wereld.” Twee jaar later, op 20 oktober 2018, overleed Kok zelf aan de gevolgen van een hartkwaal. Hij werd tachtig jaar oud.

Categorie: |

Home » Achtergrond » In memoriam » Overleden Wim Kok (80) had bijzondere band met Israël