Direct naar artikelinhoud
Analyserookbeleid

Het preventiebeleid steekt de kop weer op: de overheid wil na de sigaret ook de verkoop van drank, vet en suiker aan banden leggen

Alcohol kan schadelijk zijn, roken is dat zeker en bewegen moet omdat het gezond is: onder aanvoering van ChristenUnie-bewindsman Paul Blokhuis keert de overheid terug als censor van de leefstijl van de bevolking. Preventie van gezondheidsklachten keert met stip terug op de politieke agenda.

Over een paar jaar zal een pakje sigaretten minimaal een tientje kosten.Beeld ANP

Waar de vorige minister van Volksgezondheid, Edith Schippers (VVD), vanuit haar liberale beginselen nog vond dat de overheid geen al te grote broek moest aantrekken, gooit het huidige kabinet de schroom van zich af. Via het Nationaal Preventieakkoord, dat binnenkort gesloten wordt, moet niet alleen roken, maar ook de consumptie van drank, suiker en vet worden ontmoedigd. Staatssecretaris Blokhuis (ChristenUnie) overlegt daarover al maanden met patiëntenorganisaties, zorgaanbieders, zorgverzekeraars, gemeenten, sportbonden, bedrijven en maatschappelijke organisaties.

De donderdag uitgelekte concept-afspraken over het rookbeleid geven een indruk van hoe Blokhuis het voor zich ziet. Om te beginnen gaat de accijns fors omhoog. Een pakje sigaretten zal over een paar jaar minimaal een tientje kosten. Nu is dat nog iets minder dan 7 euro. Roken wordt bovendien een buitenactiviteit en dan nog alleen op een gelimiteerd aantal aangewezen plekken. In de zorg, bij de overheid, op het werk en in de horeca mag binnen een paar jaar helemaal niet meer gerookt worden. Ook niet in rookruimtes of in rookhokken op het eigen terrein. Datzelfde geldt voor schoolpleinen, speeltuinen en sportterreinen.

Geheel rookvrije generatie

Het grote doel is de opvoeding van een geheel rookvrije generatie. In de woorden van Blokhuis: ‘De jongeren die nu geboren worden, moeten niet meer weten wat een sigaret is.’ Over de maatregelen om ook alcoholgebruik en vet- en suikerconsumptie te ontmoedigen, wordt de komende weken nog onderhandeld. Eerder lekte al uit dat de onderhandelaars suikervrije frisdranken en bronwater goedkoper willen maken en stuntprijzen voor drank aan banden willen leggen.

Het is weleens anders geweest. De afgelopen jaren voerde de VVD de boventoon en lag het preventiebeleid vrijwel stil. Leefstijl is een keuze, was het motto van Schippers, minister van 2010 tot 2017. Haar staatssecretaris, PvdA’er Martin van Rijn, begon nog het vrijblijvende Nationaal Programma Preventie. Het doel was bijvoorbeeld dat alle schoolkantines ‘gezond’ zouden worden, maar dat bleef steken op eenderde van de scholen.

Gunstige timing

De ChristenUnie, gevolgd door het CDA, was altijd al de grootste pleitbezorger van wat meer paternalisme in de gezondheidszorg en fietste het preventiebeleid in het regeerakkoord van Rutte III. De timing is gunstig, want ook de liberalen van VVD en D66 zijn niet onwelwillend meer. De anti-rookcampagne heeft inmiddels maatschappelijk de wind mee en ook de aanpak van ‘problematisch alcoholgebruik’ zal niet op grote weerstand stuiten.

Het kostenargument speelt voor de liberalen een grote rol: juist door preventie van bijvoorbeeld obesitas kan op termijn veel geld op de gezondheidszorg worden bespaard. Ook om die reden bepleit de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving al jaren een voortvarend preventieve aanpak van chronische aandoeningen. Een extra belasting op ongezonde toevoegingen – een ‘vettaks’ of ‘suikertaks’ – of dwingende voorschriften voor de voedingsindustrie kunnen echt zoden aan de dijk zetten, stelt de raad, evenals de wereldgezondheidsorganisatie WHO.

Bezwaren

Toch is het de vraag hoe ver Blokhuis binnen deze coalitie uiteindelijk kan gaan. Serieuze prijsverhogingen op bijvoorbeeld alcohol, vet, zout en suiker stuiten onverminderd op bezwaren van vooral de VVD. Die vreest het verwijt van betutteling en voorziet een groei van de illegale handel vanuit de buurlanden zodra de prijzen hier te veel uit de pas gaan lopen.

Blokhuis zal daarom reikhalzend kijken naar de ontwikkelingen over de grens. In Frankrijk is in 2012 al extra belasting ingevoerd op frisdrank met veel suiker, Groot-Brittannië volgde dit voorjaar. Meteen daalde daar het suikergehalte in frisdranken. De christenen in de Nederlandse regering voelen er veel voor, de liberalen weinig. Er zullen waarschijnlijk meer landen moeten voorgaan voordat de patstelling wordt doorbroken.

Lees meer over de anti-rookmaatregelen

In 2040 moet de roker in Nederland zo goed als uitgestorven zijn – maar lukt dat met deze maatregelen?
Als het aan staatssecretaris Paul Blokhuis ligt, rookt in 2040 geen enkele jongere én geen enkele zwangere vrouw in Nederland meer een sigaret. Het aantal rokers onder de volwassen bevolking moet dan afgenomen zijn van een kwart tot ‘slechts’ 5 procent.

Jan Roos: ‘Ik een tabakslobbyist? Dan wel de slechtste van Nederland’
Zijn campagne tegen overheidsbetutteling ligt onder vuur omdat de tabaksindustrie hem betaalt. Spijkers op laag water, vindt Jan Roos (41) zelf. ‘Dan ben ik bij dezen de slechtste tabakslobbyist van Nederland. Ik roep mensen juist op níet te gaan roken.’