Reconstructie: Hoe Rutte de greep op zijn eigen plan voor afschaffing van de dividendbelasting verloor

Over een meloen...,

September 2017. Op een van de laatste dagen van de lange kabinetsformatie hebben de VVD-onderhandelaars Mark Rutte en Halbe Zijlstra een verrassing voor de andere drie partijen. De liberalen mokken dat zij te weinig hebben gekregen en leggen drie opties voor: een enorme verlaging van de winstbelasting, versoepeling van het strenge bonusbeleid voor bankiers of afschaffing van de dividendbelasting.

Het is geen vrolijk gesprek. De VVD speelt het keihard. Van de eerste twee mogelijkheden krijgen CDA, D66 en ChristenUnie koude rillingen. In die ­fase willen deze drie partijen de onderhandelingen niet meer laten klappen. Schaf dan maar de dividendbelasting af, is hun antwoord als de druk verder wordt opgevoerd.

Het blijkt een tijdbom. Op het ­regeerakkoord staat dan wel vrolijk in blauwe letters ‘Vertrouwen in de ­toekomst’ en de sfeer in de coalitie is aanvankelijk triomfantelijk, maar bij de eerste de beste kritiek gaan de coalitiepartijen door de bocht. De eensgezindheid verbrokkelt.

Kamerlid Eppo Bruins van de ­ChristenUnie bijt het spits af met een memorabele uitdrukking: hij omschrijft de afschaffing van de dividendbelasting als ‘het doorslikken van een meloen’. Bij de ChristenUnie willen ze precies vertellen hoe het zit: ze vinden het een waardeloos plan en steunen het alleen omdat regeren nou eenmaal betekent dat je compromissen sluit.

Daarna voelen ook anderen zich vrij: CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt zegt dat hij ook niet enthousiast is en bij de ­oppositie rijst de vraag: hoe hecht is ­deze coalitie? D66-fractievoorzitter Alexander Pechtold voegt er aan toe dat hij het plan niet heeft bedacht. Opvallend is dat CDA-leider Sybrand Buma niet zover gaat als zijn partijgenoot Omtzigt; Buma verdedigt het plan om de dividendbelasting af te schaffen. Hij is er simpelweg van overtuigd dat het een goed besluit is.

Maar in de beeldvorming staat Rutte moederziel alleen. De oppositie weet: alle ballen op de premier. Het kabinet heeft de verdediging van de afschaffing van de dividendbelasting niet op orde. Het is een plan dat in geen enkel verkiezingsprogramma stond. Rutte beweert dat er bij de formatie geen berekeningen zijn gemaakt over het nut. De tweede man in hiërarchie bij de VVD, fractievoorzitter Klaas Dijkhoff, stelt dat afschaffing ‘een gok’ is. Het maakt het voor de coalitie niet makkelijker.

Vanaf dat moment is duidelijk dat de dividendbelasting de achilleshiel is van Rutte III. Minister-president Rutte praat voor wat hij waard is om het te verdedigen: het is goed voor de werkgelegenheid in Nederland en echt geen presentje voor twee bedrijven. Shell voert al jaren een lobby om een einde te maken aan de dividendbelasting. Dat Unilever het ook wil, is een publiek geheim, maar over een lobby van deze multinational wil Rutte niet praten.

Rutte haalt alles uit de kast. Nadat CDA, D66 en ChristenUnie zich eerst even hebben laten gaan, sluiten zij snel de rijen en steunen de minister-president. Maar het kwaad is al geschied: de bekentenis dat zij er eigenlijk niet allemaal achter staan, maakt van de premier een schietschijf.

…een memo…

Op de ochtend van 20 april, een paar maanden later, schrikt Rutte zich te pletter. Trouw meldt op de voorpagina dat er wel degelijk stukken over de afschaffing van de dividendbelasting zijn gemaakt ten behoeve van de formatie. De premier zei eerder dat hij ‘geen herinnering’ had aan stukken. Niet alleen Rutte heeft een slechte dag, de hele coalitie voelt dat het plan op wankelen staat.

Rutte moet zijn eerste draai maken. De onthulling dwingt hem om niet één, maar een reeks memo’s openbaar te maken. Eén daarvan is een intern VVD-stuk dat diende als basis voor de onderhandeling, geschreven door staatssecretaris en nu minister Eric Wiebes. Rutte had het onder zijn arm toen hij over de gang van de Tweede Kamer liep om de ene na de andere onderhandelaar warm te maken voor het idee.

In het debat over de vergeten memo’s moet Rutte erkennen dat hij mist heeft gecreëerd. “Naar mijn beste weten lag er geen memo. Onbedoeld heb ik de suggestie gewekt dat er ook helemaal geen stukken zijn. Dat er wel stukken zijn, bleek mij afgelopen vrijdag uit Trouw. Tot die tijd wist ik het niet.” 

In de memo’s komen de namen van twee internationale concerns heel vaak voor: Shell en Unilever, in combinatie met een VVD-memo is het een explosief mengsel. Rutte stelt dat afschaffing van de dividendbelasting echt niet alleen voor deze twee bedrijven is maar ook voor andere multinationals in ­Nederland en voor vele kleinere bedrijven die aan deze grote jongens goederen en diensten leveren.

…en een bericht uit Londen

Zomer 2018 zit de VVD-top bij elkaar in het Franse huis van partijprominent Ben Verwaayen: Rutte, Annemarie Jorritsma (fractievoorzitter Eerste Kamer), Klaas Dijkhoff (fractievoorzitter Tweede Kamer), Bas van ’t Wout (vicefractievoorzitter Tweede Kamer) en Christianne van der Wal (partijvoorzitter). Het is het ­‘kernteam’, zoals de liberalen het noemen. Zij houden daar al de opties tegen het licht. Zij zien Rutte zwoegen om de afschaffing te verdedigen. In de peilingen heeft de VVD nauwelijks last. De conclusie luidt: standvastig koers houden.

Prima, denken CDA, D66 en ChristenUnie. Zij weten: als wij er op aandringen om er vanaf te zien, moeten wij ook iets van onze eigen plannen inleveren. Laat de VVD de kritiek maar opvangen. Crisisberaad in de coalitie over de dividendbelasting is er daarom nooit.

Wel blijkt bij de opstelling van de ­begroting dat de afschaffing niet 1,4 miljard maar 1,9 miljard euro kost. Het kabinet moet extra dekking van 500 miljoen zoeken en vindt dat bij het ­heffen van een hogere belasting op ­leningen die directeur/eigenaren ­afsluiten bij hun eigen bedrijf. Pijnlijk punt: het bedrijfsleven was net blij met afschaffing van de dividendbelasting, maar deze toevoeging zet kwaad bloed. Voor de VVD blijft het motto: koers houden.

Dus zegt de koning in de Troonrede: “De dividendbelasting wordt afgeschaft.”

Drie dagen later krijgt Rutte toch weer een klap. Hij verdedigt op 21 september zijn begroting in de Tweede Kamer en daar haakt twijfelaar SGP af. Die partij steunt het kabinet bijna altijd, maar over de dividendbelasting zegt fractievoorzitter Kees van der Staaij: “De argumenten worden dunner en de kosten hoger.” Dan is Rutte echt helemaal ­alleen. Ja, hij heeft Buma aan zijn zijde, maar niemand die dat nog opvalt.

Dan komt er op vrijdagochtend 5 ­oktober, om 07.00 uur, een bericht uit Londen. Bestuursvoorzitter Paul Polman van Unilever laat Mark ­Rutte weten dat hij het plan om Unilever met één hoofdkantoor in Rotterdam verder te laten gaan van tafel haalt. Te veel Britse aandeelhouders huiveren bij het idee dat de hoofdzetel van het concern niet meer aan de Theems zit.

Rutte is woedend. Al die moeite voor niks. Rutte is verrast over het moment van het besluit van Unilever. Hij had het later verwacht. De boodschap van Polman wekt geen ­verbazing. Twee dagen eerder belde Rutte al met fractievoorzitter Dijkhoff over de vraag wat er zou moeten gebeuren als Unilever zijn plannen aanpast.

Tijdens de ministerraad in de ­Trêveszaal, later die ochtend, vertelt Rutte de andere ministers dat de ­situatie onhoudbaar geworden is. Om 11.00 uur onderbreekt hij de vergadering voor een conference call met Pechtold en Segers. Buma is even onbereikbaar en wordt later bijgepraat. In die gesprekken krijgen de drie fractievoorzitters te ­horen hoe de premier wil draaien.

De oplossing ligt zoals vaak bij de premier in het Ruttiaanse taalgebruik. Dit keer spreekt hij over het ‘opnieuw wegen’ van het voorstel voor de afschaffing van de dividendbelasting. Het is een voorzichtige aankondiging van een onvermijdelijk besluit. Het VVD-plan is ten dode opgeschreven.

Lees ook:

Waarom Unilever toch niet gaat verhuizen

Plots komt het hoofdkantoor van Unilever toch niet naar Nederland. De multinational houdt twee hoofdkantoren, blijft Nederlands én Brits. Acht vragen en antwoorden over het debacle.

De afschaffing van de dividendbelasting lijkt van de baan, en dat is pijnlijk voor Rutte

Wat de voltallige oppositie, coalitiepartners van de VVD, economen, hoogleraren, het Amerikaanse bedrijfsleven én de publieke opinie niet voor elkaar kregen, lukte Unilever in een halve dag. De afschaffing van de dividendbelasting lijkt van de baan, en dat is pijnlijk voor premier Rutte.