Direct naar artikelinhoud

De landelijke trend zet door: Duitse traditionele volkspartijen zijn de grote verliezers

Leiders van de politieke partijen, AfD, SPD, FDP en de Vrije Stemmers van Beieren (Freie Waehler Bayern) wonen een televisie-uitzending bij tijdens de verkiezingen in Beieren.Beeld AFP

De verkiezingen in Beieren bevestigen de trend: middenpartijen worden uitgehold en kiezers lopen naar de flanken. De Beierse christen-democraten van de ‘Christlich-Soziale Union’ (CSU) leden een gevoelig verlies bij de verkiezingen in ‘hun’ Beieren. 

De traditioneel grootste partij in Beieren kwam volgens de laatste prognoses uit op 37,4 procent van de stemmen, zo’n 10 procentpunt minder dan de vorige keer. Het is haar slechtste resultaat sinds 1950.

Dat is niet alleen een klap voor de CSU-top in München, het is ook een dreun voor de landelijke regering in Berlijn. Daarin hebben de Beierse christen-democraten zitting omdat ze een fractie-eenheid vormen met de CDU van bondskanselier Angela Merkel. 

De AfD deed voor het eerst mee en kwam met 10,6 procent moeiteloos over de kiesdrempel

Het draagvlak voor Merkels regering neemt af door het verlies van de CSU. Ze regeert al met een labiele SPD die met tegenzin de coalitie instapte na een historische nederlaag bij de landelijke stembusgang in september. Nu is ook de CSU aangeslagen.

Landelijke trend

In Beieren wordt de politieke kaart ondertussen opnieuw getekend. De CSU verliest de absolute meerderheid, iets wat de afgelopen halve eeuw slechts één keer eerder gebeurde. Dat was in 2008, na een verlies dat zelfs nog een tikje dramatischer was dan nu. Maar toen kon de partij nog een coalitie vormen met de sociaal-democraten, de geijkte tweede partij in Beieren. Dat zal nu niet lukken: de SPD maakt een vrije val en gaat van 20 naar circa 9,6 procent. Voor het eerst zijn de sociaal-democraten niet meer de tweede partij.

De traditionele volkspartijen zijn de grote verliezers in Beieren. Dat past bij de landelijke trend. Ook bij de landelijke stembusgang in Duitsland verloren christen-democraten en sociaal-democraten dramatisch. Het is overal in Europa te zien: het politieke ‘midden’ krimpt, de flanken profiteren.

In Beieren worden die flanken gedomineerd door, aan de uiterst rechterkant, de anti-immigratiepartij Alternative für Deutschland (AfD) en ter linkerzijde de progressieven van De Groenen. De AfD deed voor het eerst mee en kwam met 10,6 procent moeiteloos over de kiesdrempel. De Groenen maken een groeispurt: van 8,6 naar 17,9 procent. Ze zijn de tweede partij van de deelstaat geworden.

Seehofer bracht Merkel IV sinds de start in maart al herhaaldelijk aan de rand van de afgrond

Het smeden van een coalitie zal lastig worden: samenwerking met de Groenen ziet de CSU niet zitten en de AfD sluit ze uit. Een mogelijke partner zijn de conservatieve ‘Freie Wähler’ van Hubert Aiwanger, die het met 11,7 procent goed deden. Maar hoe netelig de coalitievorming in München ook zal worden, in Duitsland zullen de meeste ogen gericht zijn op Berlijn. De vraag is wat de uitslag in Beieren betekent voor de stabiliteit van de landelijke regering.

Rand van de afgrond

Dat zal vooral afhangen van CSU-partijchef Horst Seehofer, minister van binnenlandse zaken in Merkels regering. Hij bracht Merkel IV sinds de start in maart al herhaaldelijk aan de rand van de afgrond door lijnrecht tegen Merkel en de SPD in te gaan en niet van wijken te weten. Mogelijk zal hij het nu nog harder spelen. Niet alleen moet hij voor zijn persoonlijke positie binnen de CSU vrezen, ook zal See­hofer zich de opkomst van de AfD in Beieren sterk aantrekken.

Seehofer en de CSU-top probeerden uit alle macht in Beieren te voorkomen wat de christen-democraten op het landelijke politieke toneel al overkwam: dat ze op rechts werden ingehaald. Seehofer haalde vaak een citaat aan van CSU-corryfee Franz Josef Strauß, van 1961 tot 1988 partijvoorzitter: “Rechts van de CSU mag er geen democratisch gelegitimeerde partij ontstaan.”

Met dat doel werd Seehofer vanaf 2015 Merkels grootste criticus in de vluchtelingenpolitiek. Ook de afgelopen maanden zetten hij en de CSU-top in München in op een repressievere migratiepolitiek. Hun retoriek schuurde soms tegen die van de rechts-populisten van de AfD aan. Toch heeft die nu ook in Beieren voet aan de grond gekregen. Het kan de CSU nog verder naar rechts doen opschuiven.

Lees ook:

Wat betekent het asielcompromis van Merkel en Seehofer?

Angela Merkel (CDU) en Horst Seehofer (CSU) hebben hun asielstrijd bijgelegd. Wat betekent hun compromis voor hen beiden en hun regering? En voor asielzoekers aan de grenzen? Vier vragen.

Deze regering wordt Merkels zwaarste klus

Waarom ambieerde Angela Merkel een vierde termijn? Een van de redenen is volgens historicus Frits Boterman dat ze nooit een kroonprins naast zich heeft geduld. Haar voornaamste opdracht nu is misschien wel een opvolger zoeken met meer kleur en visie dan zijzelf.