Rome tart Brussel met onhoudbare begroting: ‘Italië steekt EU vinger in het oog’
De ‘begroting voor het volk’ die Italië maandag in Brussel aflevert, negeert de Europese begrotingsafspraken. ‘Er komt een bitter gevecht.’
‘Dit is het moment van de waarheid’, zegt een nauw betrokken EU-ambtenaar. Of Rome schrapt maandag de 37 miljard euro extra uitgaven in de Italiaanse ontwerpbegroting voor 2019 en respecteert het Stabiliteitspact, of het houdt zijn budgettaire bomvest aan. ‘In dat geval volgt economische zelfmoord’, zegt de ambtenaar. ‘Dan trekken de markten aan de ontstekingstouwtjes. Niet de EU, dat zou te lang duren.’
De rechts-populistische regering in Italië tart Brussel al maanden. De vicepremiers Matteo Salvini (Lega) en Luigi Di Maio (Vijfsterren) laten geen gelegenheid onbenut om de EU weg te zetten als een wrede bezettingsmacht die erop uit is het Italiaanse volk te laten verpauperen. Met hun ‘begroting voor het volk’ lossen ze de belangrijkste verkiezingsbeloften in: verlaging van de pensioenleeftijd, lagere belastingen en een bijstandsuitkering voor de armsten, alles bij elkaar goed voor 37 miljard euro extra overheidsuitgaven in 2019. Het begrotingstekort stijgt daardoor naar 2,4 procent, waar Italië de andere eurolanden afgelopen zomer nog beloofde dat tekort te beperken tot maximaal 1,6 procent.
‘Rome steekt een dikke vinger in het oog van de EU’, concludeert een diplomaat. Een ambtenaar spreekt over ‘dé lakmoestest’ voor de aangescherpte Europese begrotingsregels. Net als de andere EU-landen moet Italië maandag zijn ontwerpbegroting bij de Europese Commissie indienen, maar Salvini en Di Maio piekeren er niet over hun plannen bij te stellen. Niet onbelangrijk: vorige week maakte het Italiaanse CPB gehakt van de Romeinse begrotingsprognoses, want allemaal nog véél te rooskleurig.
‘Dit is geen kwestie van een bal op de lijn, maar ver daarbuiten’, hield Europees commissaris Pierre Moscovici (Economische Zaken) de Italiaanse minister van Financiën Giovanni Tria onlangs achter gesloten deuren voor. Daarna volgde een waarschuwingsbrief van de Commissie aan Rome: ‘aanzienlijke afwijking’ van de afspraken’, ‘reden tot grote zorg’.
Veel woorden maar weinig verhaal
De onrust over Italië liet de afgelopen dagen ook de bewindslieden en beleidsmakers bij de IMF-jaarvergadering op Bali niet los. Naast discussies over internationale handel domineerde de Romeinse begroting de debatten. Tria probeerde zijn collega’s gerust te stellen – tevergeefs. Eerder poogde hij dat ook in de Eurogroep. Veel woorden, weinig verhaal, vatten betrokkenen dat betoog toen samen. De Nederlandse minister van Financiën Wopke Hoekstra zei na afloop van die vergadering alleen maar ‘somberder’ te zijn over Italië.
Als Italië niet wijkt, is een harde confrontatie met de andere eurolanden onvermijdelijk. Diplomaten en EU-ambtenaren maken opvallend vaak de vergelijking met Griekenland in 2015, toen de kersverse Syriza-regering (net als de Italiaanse nu) lak zei te hebben aan alle begrotingsregels. Zes maanden pookte de toenmalige Griekse minister Yanis Varoufakis als een financiële pyromaan de markten op, zes maanden waarin de schatkist en geloofwaardigheid van Griekenland door de oplaaiende rentevlammen werden verteerd. Betrokkenen schatten de schade voor Griekenland van dat half jaar op 150 miljard euro, een schuld die de dochter van Varoufakis (hij schreef een boek voor haar over economie) mag afbetalen.
De andere EU-landen zitten absoluut niet te wachten op een nieuwe Griekse crisis in veelvoud, het Italiaanse bruto binnenlands product is immers bijna tien keer zo groot als het Griekse. Tot nu toe pakken de markten alleen Italië aan met hogere rentes en lagere beurskoersen. Van besmetting naar Spanje, Portugal en Griekenland is geen sprake. Maar dat kan veranderen, want Italië is volgens betrokkenen ‘too big to be saved’: als het bankroet dreigt te gaan, schiet het Europees noodfonds tekort. ‘Italië kan alleen door de Italianen worden gered’, concludeert een EU-ambtenaar.
‘Ik hoop nog steeds dat het gezond verstand in Rome doorbreekt’, zegt een andere ambtenaar. ‘Rome staat voor de vraag: blijft het in de eurofamilie of stapt het eruit? Erin betekent dat het tekort naar beneden moet, zelfs al doet het dat stapsgewijs. Eruit is puinhoop.’
Bunkers van Brussel
Brussel bereidt zich voor op heftige weken want Rome slaat vooralsnog een onverzettelijke toon aan. Salvini beschuldigt de Commissie ervan bewust paniek te zaaien op de financiële markten om zijn regering te ondermijnen. ‘De vijanden van Europa houden zich schuil in de bunkers van Brussel’, aldus de vicepremier. Deze zomer hield hij de Europese begrotingsregels verantwoordelijk voor het instorten van de brug in Genua waarbij zeker 43 doden vielen: Italië had te weinig geld over voor het onderhoud.
EU-ambtenaren geloven niet dat Tria op het allerlaatste moment toch een strengere begroting indient, temeer daar de minister als weinig meer dan het handpopje van Salvini en Di Maio wordt gezien. ‘Er komt een bitter gevecht’, zeggen ambtenaren. Binnen twee weken moet de Commissie haar oordeel vellen over de Italiaanse begroting en dat zal zeer negatief zijn. Daarna heeft Rome drie weken om nieuwe plannen in te dienen. Blijven die uit, dan wordt Italië in het ‘strafbankje’ gezet (onder lichte curatele) en kan het zelfs (al is dat een langdurige procedure) een boete krijgen van 3 miljard euro. Brussel heeft nog nooit een lidstaat beboet vanwege overtreding van de begrotingsregels.
Veel sneller komt de reactie van de financiële markten op de boodschap van Brussel dat Italië een risico vormt, zeker omdat het land kampt met een staatsschuld van 130 procent. Ambtenaren vrezen een catastrofale kettingreactie: investeerders vragen meer rente op leningen aan Rome; bankkoersen dalen; spaarders eisen hun geld op; banken gaan dicht; Italië verliest de toegang tot de financiële markten; de ECB schiet niet te hulp omdat de begrotingsregels worden overtreden.
‘Heel ernstig’, zegt een EU-ambtenaar. ‘Het zijn de Italianen die de rekening betalen: de Italiaanse staatsschuld is grotendeels in Italiaanse handen en het zijn hun banken die onderuit gaan.’ Hij hoopt op bezinning als de Italiaanse premier Giuseppe Conte woensdag zijn EU-collega’s in Brussel ontmoet. Er is geen tijd te verliezen, concludeerde minister Hoekstra eerder. ‘Nu is het economisch mooi weer. Als je dan de begroting niet op orde brengt, wordt de misère alleen maar groter.’