Gastcolumn: Zingeving is van levensbelang voor iedereen

Het is even wennen, de invloed die je hebt met een gastcolumn in de Volkskrant. Vorige week schreef ik dat we onredelijk veel van geneeskunde en psychologie verwachten. Dat we daarom alle ongemak in (pseudo)medische termen vertalen. Dat we in gesprek moeten over zingevingsvragen. De volgende dag al presenteerde minister De Jonge een plan van aanpak voor geestelijk verzorging buiten zorginstellingen. Tot nog toe werden gesprekken met een geestelijke verzorger alleen vergoed bij verblijf in een zorginstelling. Goed nieuws, zeer goed zelfs. Spreek maar gerust van blijde tijding.

Toch blijven er wel bezwaren. ‘De inzet is vooral bedoeld voor een brede groep ouderen’, schrijft de minister. Inderdaad, geconfronteerd met de eindigheid van je eigen leven zijn zingevingsvragen echt niet meer te ontlopen. Echter, zingeving is geen hobby voor op je sterfbed. De steeds vaker en steeds vroeger in het leven voorkomende ‘ziekte’ burn-out, bijvoorbeeld, noopt ‘burn-outpatiënten’ aan de slag te gaan met zingevingsvragen. Terugkijkend, zeggen de meesten dat ze dat eerder, preventief, hadden moeten doen.

Het juk van alles-moet leuk-zijn

Die burn-out-epidemie is tekenend voor onze tijd. Nederland is ziek. Maar burn-out blijkt toch een eigenaardige ziekte. Hoe stel je de diagnose? Wat is de beste behandeling? Hoe voorkom je herhaling? Hoe vaak komt het voor? De combinatie burn-out met het woord epidemie, suggereert dat er eenduidige antwoorden op deze vragen bestaan. Een burn-out kan ook gewoon op je CV. Een beetje professional heeft een burn-out gehad. En daar natuurlijk enorme lessen uit getrokken. ‘Sinds mijn burn-out doe ik alleen nog dingen die ik leuk vind en denk ik vooral eerst aan mezelf.’ Doorgeschoten individualisme en emotionele onvolwassenheid zijn hier moeilijk van elkaar te onderscheiden. Met het juk van alles-moet leuk-zijn op de schouders is het natuurlijk wachten op de volgende nervous breakdown.

Enkele jaren geleden onderzocht ik het vóórkomen van burn-out onder medische studenten. We kwamen op het waanzinnige getal van 46 procent. De burn-out getallen voor dokters zijn ook om moedeloos van te worden. Ik wil dit voorzichtig opschrijven. Ik wil proberen te begrijpen. Maar 46 procent is natuurlijk van de gekke.

Betekenisvol leven

In 1948 maakte W. Eugene Smith een fotoserie voor Life over het leven van plattelandsdokter Ernest Ceriani. Prachtige foto’s. De dokter loopt door het hoge gras, donkere wolken, een wat bezorgde blik. Daarna, de dokter hecht een meisje na een trap van een paard. De dokter spuit een oor uit, zet een been af, haalt een kind en controleert (met zijn vrouw) de facturen. Kijkend naar die foto’s, bekruipt mij hetzelfde gevoel, als wanneer ik langs het portret van mijn overgrootvader loop. Geschoten in Zuid-Afrika rond de vorige eeuwwisseling. Woeste baard, flaphoed, kogelriem, geweer, laarzen, ogen die je overal volgen. Wat is er toch van ons geworden, sindsdien? Nee, dan zo’n dokter Ceriani. Op veel foto’s oogt hij moe. Maar over burn-out lees ik nergens. His endless work has its own rewards, staat boven het stuk. Op alle foto’s (behalve misschien op die met de facturen en zijn vrouw) zie je iets in zijn ogen. Je ziet het ook in de ogen van zijn patiënten. Hij is van betekenis. Dat herken ik bij vlagen. Wanneer ik echt van betekenis kan zijn, voelt de moeheid anders. Maar tussen droom en daadwerkelijk van betekenis zijn, staan wetten in de weg en bureaucratische bezwaren.

Burn-out is geen ziekte. Burn-outklachten zijn symptomen. Waarvan? Daar moeten we samen zien achter te komen. Misschien wel van onvoldoende van betekenis kunnen zijn. De vraag naar een betekenisvol leven, moeten we niet bewaren voor ons sterfbed. Beste minister De Jonge, dank voor het geld en de aandacht voor geestelijk verzorging buiten zorginstellingen. Maar zingeving is van levensbelang voor iedereen, door het hele leven heen.

^{Pieter Barnhoorn is huisarts in Leiden. Deze maand is hij gastcolumnist voor Volkskrant.nl.}