Direct naar artikelinhoud
Website logo

Michael Moore verklaart de oorlog aan Donald Trump. 'Ik wil geen bodyguards meer. Als ik moet sterven, dan is dat maar zo: ik heb een mooi leven gehad'

Michael Moore verklaart de oorlog aan Donald Trump. 'Ik wil geen bodyguards meer. Als ik moet sterven, dan is dat maar zo: ik heb een mooi leven gehad'

Critici beschouwen ‘Fahrenheit 11/9’ als Michael Moores beste film in jaren. Het is niet zozeer een documentaire over de verkiezing van Donald Trump tot president van de Verenigde Staten, als wel een striemende aanklacht tegen het politieke systeem dat hem heeft gecreëerd. Michael Moore trekt riooldeksels open, maar blijft optimistisch: ‘Ik weet waarom mensen er de brui aan geven, maar ik wil hun tonen hoe we eruit kunnen raken en aan een betere wereld kunnen bouwen.’

'Ik wil geen bodyguards meer. Als ik moet sterven, dan is dat maar zo: ik heb een mooi leven gehad'

– ‘Fahrenheit 11/9’ komt beheerst en ingetogen over in vergelijking met je andere films. Je hebt bewust alle humor en esthetiek gemeden.

Michael Moore «Ik ben eraan begonnen alsof het mijn laatste film zou zijn. De VS zoals ik die heb gekend, waren geen perfect land, maar je had er wel een zekere artistieke vrijheid. Wat als daar een einde aan zou komen, dacht ik bij mezelf. Twee weken geleden schreef Donald Trump in een tweet dat ze moesten overwegen of televisiezender NBC nog een licentie mocht krijgen, omdat hem niet aanstond wat ze die dag hadden uitgezonden. Wow. Hij gelooft écht dat hij de macht heeft om dat gedaan te krijgen. We moeten dus met het ergste scenario rekening houden.

»Ik had het gevoel dat ik deze film zo snel mogelijk af moest hebben, alsof ik wellicht niet nog eens zoiets zou kunnen maken. Dat is geen paranoia, de geschiedenis heeft al aangetoond dat liberale democratieën kunnen verdwijnen, en dat het heel snel kan gaan. Trump heeft zijn zinnen op een tweede ambtstermijn gezet: we zijn nog niet van hem af. Ik ben niet de eerste die dat zegt, maar hoe vlugger we hem kwijt zijn, hoe beter. En we zullen er nog spijt van krijgen dat we niet sneller hebben gehandeld om dat te bereiken.»

– Je bent in ‘Fahrenheit 11/9’ minder fysiek aanwezig dan in je andere films. Je beperkt je hoofdzakelijk tot de commentaarstem.

Moore «In ‘Roger & Me’, mijn eerste film (uit 1989, red.), kom ik tien minuten in beeld. Dat is nooit veel meer geweest, hoor. Mijn boodschap is belangrijk, niet mijn persoontje. Als er twijfel was op de set, knipten we de scène. Niemand zal het geloven, maar eigenlijk ben ik best verlegen (glimlacht).»

– We moeten een onderscheid maken tussen de mens en het personage in de film?

Moore «Ja, maar dat personage is geen creatie van mij. Ik draag die plunje en mijn Detroit Tigers-petje ook in het dagelijkse leven. Toen ik in 2003 een Oscar won voor ‘Bowling for Columbine’ en het publiek me begon uit te jouwen tijdens mijn speech, verloor ik mijn zelfbeheersing. Een heel vreemde ervaring, net alsof ik uit mijn eigen lichaam was getreden. Ik vond het ook erg omdat dat voor veel mensen die me nooit eerder hadden gezien, de eerste indruk was die ze van me kregen. Ik heb me er lang slecht over gevoeld, tot ik besefte dat de mensen thuis er wel blij mee waren geweest. De oorlog in Irak was vier dagen bezig en iedereen hield zich gedeisd, en toen kwam ik daar op tv, voor miljoenen en miljoenen kijkers.

»Als ik die beelden nu terugzie, hoor ik vooral gejuich van de acteurs en de regisseurs op de vloer. Het boegeroep kwam van boven, van de sponsors die gratis tickets hadden gekregen. Weet je, alle genomineerden voor de Oscars krijgen vooraf een lunch aangeboden, en ze worden gewaarschuwd: ‘Begin niet over politiek. Praat alleen over je film.’ Vervolgens tonen ze een compilatie van fragmenten waarin winnaars worden uitgejoeld.»

– Wat waren voor jou de sleutelmomenten toen je ‘Fahrenheit 11/9’ draaide?

Moore «Ik wilde adviseur Steve Bannon een paar vragen stellen over hoe hij de verkiezing van Trump voor elkaar had gekregen. Na lang aarzelen wilde hij me toch te woord staan, en toen we even hadden gepraat, vroeg hij of hij er even over mocht nadenken of hij wel voor de camera wilde spreken. Ik neem niets stiekem op, zoals je weet. Het enige wat ik wilde horen, was het antwoord op de vraag: ‘Hoe heb je het klaargespeeld?’ Hij zei: ‘Het is heel simpel. Wij mikken op het hoofd, jullie houden het bij kussengevechten.’ Dat klonk zo eerlijk en oprecht, want liberalen en Democraten hebben het inderdaad de hele tijd over compromissen sluiten. Ze komen altijd aan met halfslachtige maatregelen zoals Obamacare, niet met degelijke gezondheidszorg zoals je overal elders hebt. Ik wist dat hij de waarheid vertelde.»

– Waarom was dat een keerpunt voor jouw film?

Moore «De volgende dag zei ik tegen mijn crew: ‘Nu gaan we ons materiaal eens bekijken met een kussengevecht-filter op het scherm. Alles wat op een kussengevecht lijkt: eruit. Proberen we ergens iemand te ontzien of houden we ons in: knippen.’ In de eerste versie werd gezegd dat bijna alle grote tv-zenders door mannen worden gerund. Ik liet de band stoppen en zei: ‘Ze worden allemáál door mannen gerund. Er is geen enkele vrouw bij. Waarom zeg ik daar dan ‘bijna alle grote tv-zenders’?’ ‘Nou, ja, je weet nooit,’ wierp iemand op. Shut the fuck up! Zo heeft Trump ook gewonnen. Zeg gewoon hoe het zit.

»Daarom was dat gesprek met Steve Bannon zo belangrijk. Hij zei: ‘We zijn in staat van oorlog. Jullie weten dat nog niet, jullie zijn nog niet in oorlog. Maar wij wel.’ Ik ben naar mijn medewerkers gegaan en ik heb hun gezegd: ‘We zouden beter ook ten strijde trekken. Laten we uitvlooien hoe we dat met onze camera kunnen doen.’ Kunst kan een machtig wapen zijn, net als satire. We moeten allemaal doen alsof we bij het Franse verzet zijn en de Duitse tanks nog maar 30 kilometer van Parijs verwijderd zijn. In de film toon ik de voorpagina van een Joodse krant uit het vooroorlogse Frankfurt: ‘Laten we onze kalmte bewaren. Het is allemaal niet zo erg. Wees niet paranoïde. Ja, Hitler is knettergek, maar we zijn Duitsers en we zijn een democratie, en we hebben een grondwet.’ Ik wil niet in een situatie verzeild raken waarin we niet zien wat er aan de hand is.»

'Ik moest mijn film zo snel mogelijk af hebben, alsof ik geen tweede kans zou krijgen. Dat is geen paranoia: liberale democratieën kunnen snel verdwijnen'

– Hoofdredacteur David Remnick van het tijdschrift The New Yorker had Steve Bannon uitgenodigd als spreker voor The New Yorker Festival, maar annuleerde dat na een storm van protest. Hoe vond je dat?

Moore «Echt iets voor een liberaal: ‘Mja, er waren er die het niet leuk vonden dat we hem hadden uitgenodigd, dus dachten we dat het beter was dat hij niet kwam.’ Als je hem uitnodigt, waarom wil je dan niet achter je beslissing staan en de moed tonen om die te verdedigen? Nu lijk je wel een slappeling. Destijds publiceerde David Remnick een opiniestuk waarin hij schreef dat de VS een oorlog tegen Irak moesten beginnen. Maar wel heel omzwachteld en voorzichtig, want een paar weken eerder had zijn redacteur Rick Hertzberg een artikel tégen die oorlog geschreven. Ja, man... Dat moet je wel bewonderen aan Trump en de zijnen, zij zeggen gewoon: ‘Dit is waar wij in geloven, fuck you.’»

– Wat wilde je bereiken met je interview met Steve Bannon?

Moore «Welke waarheden kan ik hem ontfutselen en aan de mensen tonen? Wat kan ik zijn eigen mensen tonen? En die acht miljoen Obama-kiezers die voor Trump hebben gekozen? Bannon besloot uiteindelijk dat het geen goed idee was om voor de camera te komen. Dat bewees voor mij nog maar eens wat voor een slimme kerel hij is.»

'Als rechts zijn toevlucht zou nemen tot geweld, dan zou het systeem dat wel aankunnen. En wij zijn nog altijd met meer dan zij, dat helpt ook'


Excuuszwarte

– In ‘Fahrenheit 11/9’ maak je snel duidelijk dat je niet alleen Trump in het vizier neemt, maar ook het systeem dat hem mogelijk heeft gemaakt. Vooral de Democratische Partij moet het ontgelden. Is die nog te redden?

Moore «Nee. Ik wil die ook niet redden, ik wil ze begraven. Het volk moet ze doen herrijzen, en het moet ze de Partij van het Volk noemen. Meer dan twee derde van het kiespubliek in de VS is ofwel vrouw, ofwel kleurling, ofwel tussen de 18 en de 35 jaar oud, of een combinatie van die drie. Amerika ziet er niet uit zoals ik, al zou je dat wel denken als je het over ‘het echte Amerika’ of ‘de arbeidersklasse’ hebt. De arbeidersklasse is gekleurd, jong en vrouwelijk. Trump heeft de arbeidersklasse voor zich gewonnen? Als je de studies bekijkt, blijkt dat een grote leugen te zijn. Hillary Clinton kreeg de meeste stemmen van diegenen die minder dan 30.000 dollar per jaar verdienen. Wie meer dan 60.000 dollar per jaar verdient, heeft voor Trump gestemd. Ik ben een gekke blanke kerel van middelbare leeftijd, Amerika ziet er niet meer uit zoals ik, en dat vind ik hoopgevend.»

– Jouw woede kunnen we anders nog wel gebruiken.

Moore «Ja, omdat je die niet kunt samenvatten als: ‘Ga van mijn erf!’ Elk jaar worden vier miljoen Amerikaanse tieners volwassen, dat zijn er elfduizend per dag. Zij zullen de Republikeinse Partij niet steunen, hoor: voor hen is de klimaatverandering een feit. Zij geloven dat we hen achterlaten in een slechtere wereld. En ze zullen politiek geëngageerd zijn, omdat dat hun enige hoop is.»

– Je focust in de film op enkele volksbewegingen, zoals die van de stakende leerkrachten in West-Virginia. Waarom is Black Lives Matter er niet bij?

Moore «Ze zitten er wel in, ik toon enkele demonstraties. En Colin Kaepernick (de American football-speler die in 2016 knielde tijdens het volkslied als protest tegen het politiegeweld tegen zwarten, red.).»

– Maar je hebt geen apart hoofdstukje aan hen gewijd?

Moore «Dat zou nogal paternalistisch geweest zijn: ‘En nu ga ik het even over onze zwarte medemensen hebben.’ Het zit in de hele film. Ik ga binnenkort ook opnieuw mijn tv-show ‘TV Nation’ uitzenden, vanaf november op TBS (Amerikaanse betaalzender, red.). Ik zit in een uitzendblok samen met de show van Samantha Bee. Ik heb de producer al gezegd dat ik niet één zwarte verslaggever wil. Het moeten er twee, drie, vier of vijf zijn. Of geen enkele. Ik wil geen excuuszwarte, ik heb genoeg van die hypocrisie.

»Veel heeft ermee te maken dat ik in Flint ben geboren. Dat is een zwarte stad. Ook Detroit, 100 kilometer verder, was het grootste deel van mijn leven een zwarte stad. De politiek, kunst, cultuur, muziek, Motown, Aretha Franklin: dat zit allemaal in mij. Mijn oom deed mee aan de zitstaking die tot de oprichting van United Automobile Workers (UAW) heeft geleid. Dat was één van de eerste vakbonden die voor integratie ijverde. Zwarte arbeiders moesten al het zware werk doen in de auto-industrie, zij stonden in de smelterij en aan de ovens. In de jaren 40 zei de UAW: ‘Iedereen moet overal werken, of hij nu blank of zwart is.’ Mijn vader en zijn broers werkten dus naast en met zwarten, en in zo’n situatie ga je niet snel een ander haten. Flint was ook de eerste stad van meer dan 100.000 inwoners in de VS met een zwarte burgemeester, Floyd McCree, in 1966. Ook een nationale primeur: eind jaren 60 besloot het stadsbestuur dat discriminatie op basis van ras strafbaar werd op de vastgoedmarkt.»

'Trump en de zijnen zeggen gewoon: 'Dit is waar wij in geloven, fuck you.' Dat moet je wel bewonderen'

– In je film heb je het ook over de drinkwatercrisis in Flint. Door onvoldoende zuivering raakte het water er vanaf 2014 vervuild met lood.

Moore «Ik heb even overwogen om die fragmenten eruit te knippen, want ik vond ze te hard. Ik werd er enorm emotioneel van. Ik zat te huilen in de montagekamer en zei tegen mezelf: ‘Denk aan je mentale gezondheid, leg dat materiaal nu even opzij en hou het voor later.’ Maar die crisis hoorde thuis in ‘Fahrenheit 11/9’, omdat ik in Rick Snyder, de gouverneur van Michigan en de hoofdverantwoordelijke voor de drinkwatercrisis, al in 2011 een mini-Trump zag.

»Ik had ook geen zin om nog een film over Flint te maken. Wat ik wilde tonen, heb ik al getoond (in zijn eerste documentaire ‘Roger & Me’, red.). Ik heb geprobeerd mensen te waarschuwen voor wat eraan zat te komen: onze jobs verdwenen, de economie werd vernietigd, het water vergiftigd, delen van de stad werden platgelegd bij wijze van militaire oefening. Nu doen ze het in andere arme steden waar vooral zwarten of kleurlingen wonen, maar ze hebben het eerst in Flint gedaan. Niemand heeft ertegen geprotesteerd, nergens kwam het in het nieuws.»

'Wat ze in Flint hebben gedaan, doen ze nu in andere steden met veel zwarten en kleurlingen: jobs vernietigen, wijken platleggen...'


– Toen president Obama Flint bezocht op het hoogtepunt van de drinkwatercrisis, in mei 2016, nipte hij op een high school van een glas gefilterd water. Waarom neem je hem dat kwalijk?

Moore «Ik moet de waarheid vertellen, en alleen je beste vrienden kunnen je zeggen waar het op staat. Zij zullen je zeggen: ‘Makker, nu ben je er wel een zootje van aan het maken.’ Ik ben geen persoonlijke vriend van Obama, maar in mijn fantasiewereld ben ik wel één van die vrienden die hem kan zeggen: ‘Je hebt fantastische dingen gedaan, maar hier heb je het flink verknald.’ Zelfs zijn rechterhand, John Podesta, kon het me niet uitleggen: ‘Ik weet niet wie hem heeft aangeraden om dat te doen, maar het was idioot. Waarom moest hij ernaartoe gaan en van het water drinken?’

»Vorige week ging ‘Fahrenheit 11/9’ in première in Flint, en toen Obama op het scherm verscheen, begon het publiek te morren. Zij hadden het allemaal moeten doorstaan en voor hen voelde het als een messteek in hun hart aan, omdat hij Barack Obama was, for Chrissake. Hij was onze president, hij was de beste president van onze generatie.»

'De Amerikaanse tieners zullen de Republikeinse Partij niet steunen, hoor: voor hen is de klimaatverandering een feit'


Zes aanslagen

– Het politieke systeem met kiesmannen, waardoor niet noodzakelijk de kandidaat met de meeste stemmen president wordt, heeft tot cynisme en apathie bij de bevolking geleid. Maar jij blijft optimistisch.

Moore «Ik haat het wanneer mensen het opgeven, maar ik kan het hun niet kwalijk nemen. Ik weet waarom ze er de brui aan geven, maar ik wil diegene zijn die zegt: ‘We zitten in ‘The Matrix’, maar we kunnen eruit raken, en ik zal jullie tonen hoe. We komen hier levend uit, en daarna zullen we bouwen aan een wereld waarin we willen leven. En ik wil alle offers brengen om jullie te helpen.’»

– Je lijkt wel vooruit te lopen op een gewelddadige reactie van de rechterzijde.

Moore «Zoiets is niet onmogelijk, hè. Ik denk dat veel liberalen bang zijn voor dat scenario. Stel je voor dat Trump de meeste stemmen had gekregen, maar dat Clinton de meeste kiesmannen had verzameld. Hoe denk je dat Trump en de zijnen gereageerd zouden hebben? Als rechts zijn toevlucht zou nemen tot geweld, dan zou het systeem dat wel aankunnen, denk ik. En anders zijn wij nog altijd met meer dan zij, dat helpt ook. Zelf ben ik een pacifist, ik geloof niet in het gebruik van geweld om welke reden dan ook.

»Er is ook goed nieuws voor de liberalen. Wij zijn grote voorstanders van democratie en rechten voor minderheden. En de haatdragende blanken zijn in de minderheid. Maar wij willen gezondheidszorg voor iedereen, ook voor hen. En we zullen ervoor zorgen dat iedereen zuivere lucht kan inademen, drinkbaar water heeft en een goed loon kan verdienen. Wij gaan niet zeggen: ‘O nee, zij krijgen niks, want zij haten de anderen.’ Nee, alle goeie dingen die we voor dit land willen doen, komen iedereen ten goede. En als je dat doet, zal een aanzienlijk deel van hen wel bijdraaien.»

– Je staat bekend om je haarfijne analyses en accurate voorspellingen. Heb jij geen blinde vlekken?

Moore «Als ik die al heb, hebben ze te maken met mijn persoonlijke leven. Mijn vrouw en ik zijn apart gaan leven in 2010 en sinds 2014 zijn we ook officieel gescheiden. Toen groeide ook het besef dat ik de rest van mijn leven wellicht alleen zou moeten leiden. Dat idee trok me niet aan, want net zoals iemand elke dag zuiver drinkwater nodig heeft, heeft hij ook behoefte aan intimiteit. Echte intimiteit met een andere persoon, mannelijk of vrouwelijk, of je nu hetero of homo bent. We hebben allemaal dat fysieke contact nodig.

»Ik ben zo in beslag genomen door mijn werk en mijn kunst, en de politiek, dat dat erbij is ingeschoten. En ik vraag me af in hoeverre dat mijn kijk op de dingen heeft beïnvloed. Als je geen water drinkt, weet je welke gevolgen dat zal hebben. Hetzelfde als je nooit zonlicht zou zien. Maar als ik zou moeten ontberen wat mij met andere mensen verbindt, hoelang zou ik me dan nog staande kunnen houden in deze wereld?»

– Wanneer werd dat duidelijk voor jou?

Moore «Na mijn Oscartoespraak voor ‘Bowling for Columbine’, en na ‘Fahrenheit 9/11’ heb ik niet alleen veel doodsbedreigingen gekregen, er zijn ook pogingen geweest om me om het leven te brengen. Ik kreeg van de filmstudio bodyguards toegewezen: om de acht uur drie andere kerels, dus negen per dag. Zes keer ben ik aangevallen door iemand met een wapen. Geen geweer, gelukkig. Twee aanvallers hadden een mes bij zich, twee wilden me met een knuppel te lijf gaan, en eentje gooide hete koffie in mijn gezicht. Ik liep rond in Fort Lauderdale, een man in maatpak stapte net buiten bij Starbucks, hij zag mij, zijn gezicht kleurde paars en hop, hij gooide zijn koffie naar mij. Ten slotte was er nog een man die een bom in elkaar wilde knutselen met kunstmeststoffen, om daarmee mijn huis op te blazen. Hij verraadde zichzelf toen hij thuis zijn AK-47-machinegeweer aan het reinigen was en het afging. Een buurman belde de politie en toen die aanbelde, trof ze een heel arsenaal aan wapens aan, materiaal om bommen te maken, en een dagboek met een lijst van potentiële doelwitten. Mijn naam stond bovenaan, en verder wilde hij nog Janet Reno, Rosie O’Donnell en Hillary Clinton vermoorden. Hij vloog voor een paar jaar achter de tralies.

»Toen had ik er genoeg van. Ik stuurde mijn bodyguards naar huis, want ik deed geen oog meer dicht. Mijn hart klopte zo hard dat het in mijn oren bonsde. Uiteindelijk zei ik tegen mezelf: ‘Waar maak je je eigenlijk zorgen over? Je hebt een mooi leven gehad, je was een goeie zoon en een goeie broer, een goeie echtgenoot en vader. Ik heb een kind grootgebracht, niemand zal me verwijten dat ik niets heb gedaan en mijn steentje niet heb bijgedragen. Ik heb vrij lang mogen leven Michael Moore is 64, red.), dus als het vannacht zou eindigen...’

»Op een nacht komt er toch een einde aan. Misschien vanavond, misschien ook niet, maar iedereen moet gaan, ook ik. Waar maak ik me dan zorgen over? Gaat het over wat ik nog niet heb gedaan? Ik heb de piramiden van Gizeh niet gezien, oké. Ik moest lachen toen ik bedacht dat ik zo krampachtig wilde leven, dat ik besloot dat het niet erg zou zijn als ik die nacht zou sterven. Als iemand binnenkwam en me wilde ombrengen, dan was dat maar zo. Sindsdien voel ik me weer echt leven. Niet iemand die in leven wil blijven, maar iemand die lééft.»

– Hoe doe je dat?

Moore «Ik doe nu de dingen die ik altijd al heb willen doen: leren gitaarspelen, trektochten ondernemen... Ik las in The New York Times een artikel over de hoogste zes bergen in New England, de zes staten in het noordoosten. Die in Rhode Island is ongeveer 245 meter hoog. Dat haal ik nog wel, dacht ik. Ik ben me beter beginnen te verzorgen en ik ben al zo’n 20, 30 kilo kwijt. Maar ik ben er nog lang niet, want ik heb me voorgenomen ze alle zes te beklimmen. Dat is een nieuw doel in mijn leven.

»Ik probeer te luisteren naar die stem in mij die vreugde en plezier wil, en intimiteit met andere mensen. De films die ik nu maak, zijn niet beter, maar zijn meer door die stem geïnspireerd. Ik heb aanvaard dat ik het nooit makkelijk zal hebben en dat er mensen zijn die me kwaad willen berokkenen, maar dat is het kruis dat ik moet dragen. Ik wil ook niet klagen. Ik heb veel geluk gehad in mijn leven en ik tel mijn zegeningen. Mijn eerste film heb ik niet gedraaid om geld te verdienen, ik wilde alleen dat mensen die zouden zien. Ik heb alleen maar een diploma van de middelbare school, mijn eerste kredietkaart had ik op mijn 34ste, en pas op mijn 35ste kon ik me een degelijke ziektekostenverzekering permitteren. Maar ik ben een gelukkig mens.»

© Copyright New York Magazine