Dijsselbloem: 'Banken zijn de oorzaak van het populisme'

'Het is primair de bankensector', zegt Dijsselbloem (PvdA) in een interview met het Financieele Dagblad zaterdag. 'De instabiliteit van de financiële sector heeft enorme schade aan de economie in Nederland en de rest van de Westerse wereld aangericht. Het is een van de factoren die de opmars van het populisme in Europa heeft gedreven. Een totale ontwrichting van het vertrouwen van mensen, van pensioenen van mensen, van werkperspectief.'

Zaak voor politici

De minister tegen het FD: 'Ik voer weleens gesprekken met bankiers en andere ceo's over het populisme. Dan zie je in hun ogen: dat is toch een zaak voor politici. Maar als je vertrouwen wilt terugwinnen dan moet je een positie innemen in het maatschappelijk debat. Bankiers zijn onder de tafel gekropen, begrijpelijk vanwege de storm. Maar er komt een moment dat ze er weer onder vandaan moeten.'

'Dijsselbloem heeft een punt', zegt Harald Benink, hoogleraar banking and finance aan de Universiteit Tilburg. De crisis kost Nederland nu nog steeds zo'n 60 miljard euro per jaar, dat is tien procent van de totale economie. Het gevolg daarvan is dat het kabinet gedwongen werd te bezuinigen op bijvoorbeeld de ouderenzorg. Benink: 'Er bestaat een correlatie. Want je ziet dat de problemen in de zorg een belangrijke voedingsbodem zijn voor de programma's van partijen zoals de PVV.'

Volgens Bas Jacobs, hoogleraar economie en overheidsfinanciën aan de Erasmus School of Economics, zijn de uitspraken van Dijsselbloem ongepast: 'Het ergste vind ik dat hij de rol van de politiek in het bestrijden van de crisis volledig uit oog lijkt te zijn verloren. Het bezuinigingsbeleid kostte ongeveer 6 procent aan groei van het bruto binnenlands product. De overheid zelf veroorzaakte daarmee een derde van de Grote Recessie. En de werkgelegenheid nam daardoor met een paar honderd duizend banen af.'  Politici hadden juist moeten investeren in de economie toen er als gevolg van die financiële crisis een recessie ontstond, vindt Jacobs. De crisis zou dan minder diep, lang en hard zijn geweest. 

Tevens heeft het een jaar of zes geduurd na het vallen van de Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers in 2008 voordat in Europa de overheden tot het besef kwamen dat ze financiële sector nu eindelijk maar eens moesten gaan aanpakken. 'En die hervormingen waren halfbakken. Dijsselbloem zou meer recht van spreken hebben als hij de financiële sector in Nederland en Europa echt veel meer had hervormd. Want banken hebben nog steeds te weinig eigen vermogen, zijn te groot, te ondoorzichtig, te riskant en politiek gezien nog te invloedrijk.'

Er zijn ook economische factoren voor het populisme die niks met de banken te maken hebben, zelfs eerder het gevolg zijn van politieke keuzen. Benink: 'Dan denk ik bijvoorbeeld aan het EU-lidmaatschap van nieuwe landen in Oost-Europa. Hierdoor is meer concurrentie op de arbeidsmarkt ontstaan.'

'Hypocriet'

Dijsselbloem heeft tijdens de financiële crisis ingegrepen in de bankensector, onder meer door SNS Reaal te nationaliseren in 2013.  Maar ook sinds het afhandelen van de crisis strijkt hij vaak tegen de haren van banken in. Vorig jaar liet hij de bonussen van de top van ABN Amro intrekken. Recent 'bemoeide' Dijsselbloem zich met de benoeming van de opvolger van topman Gerrit Zalm. 'Hij heeft wel wat goeds gedaan hoor', zegt socioloog en publicist Dik Pels, voormalig directeur van het wetenschappelijke bureau van Groen Links. 'Toch vind ik zijn uitspraak hypocriet.' Volgens Pels valt politici veel meer te verwijten. 'In Europa was de coördinatie rond de financiële crisis gewoon zwak.'

Het is goed dat de euro is gered door ingrijpen van de staat, zegt Pels. 'Maar het is een politieke keuze geweest om banken bijvoorbeeld niet volledig failliet te laten gaan.' De kosten voor de reddingsoperaties zijn volgens Pels door de politiek te gemakkelijk afgewenteld op de samenleving. 'Dit heeft bijgedragen aan de ongelijkheid in de samenleving en de onvrede daarover. Die uit zich nu tegen Dijsselbloems partij, de PvdA.' Ook is het een kip-ei-verhaal, zegt Pels: 'De bankencrisis heeft bijgedragen aan het populisme, maar de politici hebben daaraan voorafgaande zelf de teugels laten vieren in de financiële sector. En dat heeft weer bijbedragen aan die bankencrisis.'

Banken nog steeds kwetsbaar

De Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) reageert verbeten: 'Helaas is het blijkbaar aantrekkelijk om in verkiezingstijd brede maatschappelijke problemen te wijten aan één bepaalde groep. Wij doen daar niet aan mee.' Ook ABN Amro zegt 'geen behoefte te hebben te reageren.'

Volgens hoogleraar Benink zouden de banken zich meer verantwoordelijk moeten voelen. 'Bij hen bestaat nu het idee: de crisis ligt achter ons, we hebben het geld waarmee we zijn gered terugbetaald, waar zeuren we nog over. Maar er kan als gevolg van het mede door hen veroorzaakte populisme een nieuwe financiële crisis uitbreken.'

Als er ergens in Europa nu een populistische partij aan de macht komt die een referendum over het afschaffen van de euro uitschrijft, dan kan dat tot een nieuwe financiële crisis leiden, zegt hij. 'De banken hebben nog steeds historisch gezien relatief lage kapitaalbuffers. Dit maakt banken in Europa, ook de Nederlandse banken, op zo'n moment kwetsbaar.'