'Ik maak me zorgen over stemmingmakers, die polariseren tot het gewoon wordt'

Hij vindt het  AIVD-rapport ‘een verstandig stuk’. Joep Leerssen van de Universiteit van Amsterdam bestudeert als hoogleraar Europese studies het nationalisme in de afgelopen twee eeuwen en herkent zich volkomen in de analyse van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD). Het rechts-extremisme is wel degelijk een actuele bedreiging voor onze rechtsorde, stelt Leerssen.

De inlichtingendienst waarschuwt voor de geradicaliseerde eenling én voor intellectueel rechts-extremisme. Welke vorm vreest u het meest?

“De zogenoemde alt-right-beweging is met afstand het meest gevaarlijk. Eenlingen die iets geks doen, zijn er altijd, en bij elke beweging. Je hebt salafisten, communisten, rechts-extremisten die bij gebrek aan enig normbesef vreselijke dingen doen. Met enig politiewerk kun je ze vaak tegenhouden, maar het verschijnsel zal altijd blijven. Nee, ik maak me eerder zorgen over de stemmingmakers, die al dan niet anoniem net zolang polariseren en haatzaaien totdat het gewoon wordt. Op dat moment is de samenleving geïnfecteerd.”

De AIVD noemt in haar rapport nadrukkelijk geen politieke partijen.

“Nee, dat is ook juist, omdat zij opereren binnen een democratisch kader en daarmee geen bedreiging voor de rechtsorde of rechtsstaat kunnen zijn. Dat wil niet zeggen dat politieke partijen als de PVV en het Forum voor Democratie geen rol spelen in het rechts-extremisme. Die partijen en de rechts-extremisten in het land zijn communicerende vaten.”

Hoe communiceren die vaten dan?

“Ik zal een voorbeeld noemen. Een vrouw uit Steenbergen wilde op een informatieavond over een asielzoekerscentrum het woord voeren, maar werd onderbroken en bedreigd door aanhangers van Geert Wilders. ‘Er moet een piemel in’, dat liedje kent u nog wel. De vrouw kreeg van de politie te horen dat zij niet voor haar veiligheid kon instaan. Toen Wilders later werd gevraagd zich van het voorval te distantiëren, tweette hij letterlijk: ‘Politiek en pers kunnen de rambam krijgen. Neem zelf lekker afstand van jullie lafheid en verraad van Nederland aan de islam. Sukkels’."

Wat gebeurt hier?

“Door zich niet te distantiëren van mensen die zich nadrukkelijk door Wilders hebben laten inspireren, maakt hij zich niet alleen medeverantwoordelijk, hij voedt ook de gedachte dat zo’n verstoring en bedreiging kán.”

Het frame van wat kan en wat niet, verschuift zo volgens u?

“Jazeker. En Thierry Baudet doet precies hetzelfde. Met zijn opmerkingen over de zogenaamde homeopathische verdunning van de samenleving creëert hij het klimaat waarvoor de AIVD nu net waarschuwt. Als je dit soort stellingen maar blijft herhalen, worden ze normaal. In de politiek zie je dan dat centrum-rechts opschuift. In Rotterdam hingen bij de gemeenteraadsverkiezingen posters van de VVD met de tekst: ‘In Rotterdam spreken we Nederlands’."

Toch begint het wat u betreft allemaal bij wat u wildwest op internet noemt.

“Democratisch gekozen politici mogen veel en zo hoort het ook. Je kunt ze hooguit verzoeken zich fatsoenlijk en rechtsstatelijk te gedragen. Maar online bevinden we ons op de frontlijn van de democratie. Justitie maar ook de wetgever moeten zich nadrukkelijk buigen over de spelregels op internet. Het kan niet zo zijn dat je daar alles en anoniem mag spuien, dat als gif de samenleving insijpelt. In die aanpak zit het antwoord op het verontrustende rapport van de AIVD.”

Lees ook: 

AIVD waarschuwt voor rechts-extremistisch geweld

De inlichtingendienst AIVD signaleert een nieuwe vorm van ongeorganiseerd rechts-extremisme. Die is niet zozeer anti-islam, maar iedere ‘migrant’ moet het ontgelden. Migranten zíjn moslim, is de gedachte.