Vergeet de bijsluiter, hier is de Kijksluiter
Video’s als vervanger van de bijsluiter moeten het gigantische probleem van verkeerd medicatiegebruik aanpakken. Apothekers kunnen de inzet ervan vergoed krijgen, maar experts waarschuwen voor te hoge verwachtingen.
Zo’n bijsluiter, dat is niks voor mevrouw Van Loenen uit Eindhoven. Het papier is te kreukelig, de letters zijn te klein, de woorden zijn te moeilijk. ‘Dat is gewoon een leerprobleem van mij. Ik kan wel wat lezen, maar die ingewikkelde woorden sla ik meestal over’, vertelt ze aan de telefoon. Onhandig, nu ze nieuwe bloedverdunners moet slikken. Natuurlijk heeft de apotheker een en ander uitgelegd toen ze de medicatie ophaalde, maar aan de balie ‘is het meestal druk, en je verstaat wel wat, maar de helft vergeet je weer.’
Dat moet toch beter kunnen, dacht arts Afke de Jong, die via het doen van onderzoek in het bedrijfsleven terechtkwam, en twaalf jaar lang in de farmaceutische industrie werkzaam was. Waar ze tegenaan liep: bestaande middelen waarvan het patent bijna afloopt, worden zo aangepast dat twee pillen op een dag volstaan in plaats van drie. Gevolg: een nieuw patent, en een nieuwe winst.
En dat terwijl er levensgrote problemen zijn aan te pakken. Neem het percentage patiënten dat de medicatie verkeerd of überhaupt niet gebruikt. De Jong: ‘30 tot 40 procent van de mensen gebruikt hun middelen niet goed, een percentage dat al decennia zo ontzettend hoog is. Het is inmiddels bijna een geaccepteerd gegeven, alsof iedereen zich erbij heeft neergelegd. Diep triest.’ Als je daar nou eens een paar procentjes verbetering in zou kunnen brengen, dacht ze, dat zou onnodige complicaties voorkomen, progressieve ziektes in bedwang houden en de maatschappij veel geld besparen.
Filmpjes in toegankelijke taal
Samen met een compagnon bedacht ze Kijksluiter, een verzameling van inmiddels 5.000 filmpjes, die in toegankelijke taal uitleg geven over bijna alle gebruikte medicijnen in Nederland. Voor 95 procent van de afgiftes in de apotheken is een video beschikbaar in het Nederlands, Engels, Turks en Arabisch. Rustig geanimeerde filmpjes van een minuut of zes, waarin alleen de relevante informatie uit de bijsluiter op een voor iedereen te begrijpen manier wordt uitgelegd.
Daarom kan mevrouw Van Loenen – ondanks het abracadabra op dat zo onhandig om de medicijnen heen gevouwen papiertje – gedetailleerd uitleggen hoe en wanneer ze haar nieuwe pillen moet nemen. Na het opstaan en na het avondeten, goed water erbij. En vergeet ze er toch eentje onverhoopt, dan weet ze nu: na een bepaalde tijd mag ik dat pilletje alsnog nemen. ‘Ik ben er alerter mee.’
Het toont de centrale gedachte achter Kijksluiter. Betere voorlichting, aangepast aan het vaardigheidsniveau van de gebruiker en beschikbaar op het moment dat het de patiënt het beste uitkomt, leidt tot verstandiger medicatiegebruik. Een ‘no-brainer’, aldus De Jong. ‘Hoe groot de stap van verbetering is, weten we niet, maar dát het verbetering geeft, kan bijna niet anders.’
Zetpillen doorslikken
Het wordt nog weleens vergeten, zeggen apothekers die de dienst al gebruiken, hoe moeilijk het correct innemen van medicatie eigenlijk is voor mensen met lage gezondheidsvaardigheden. Er zijn genoeg mensen die zetpillen niet in hun billen stoppen, maar doorslikken, zegt apotheker Jolanda de Vlugt uit Eindhoven. Of, zegt Mark Slager uit Amersfoort, patiënten die niet weten waar hun hart zit en wat het precies doet. Medicijnen tegen hoge bloeddruk zijn dan moeilijk te begrijpen. Zodra zij nergens meer van last van hebben, stoppen ze met hun middelen. ‘Het besef ontbreekt dat die pillen de bloeddruk naar beneden brengen.’
Zo’n filmpje zou daarom best een kleine schakel kunnen zijn in de quasi-onontwarbare keten van oplossingen die nodig zijn om het medicatiegebruik omhoog te krijgen, zegt Frans Meijman, oud-hoogleraar medische communicatie. Maar, waarschuwt hij, verwacht niet dat dit het ei van Columbus is. Mensen stoppen om de gekste redenen met hun middelen, bijwerkingen doen de lust tot slikken snel dalen, en zelfs als je bij ‘keiharde indicaties als kanker of hiv een opvolggedrag van 75 procent haalt, mag je in je handjes knijpen.’ Niet omdat mensen lui of dom zijn, maar omdat er voor iedere patiënt weer specifieke omstandigheden zijn, die van de theoretische simpelheid van het slikken van medicijnen in de praktijk een te lastige opgave maken. Heeft het medicijn de vervelende bijwerking dat je er pafferig van wordt, dan moet je heel sterk in schoenen staan om het jaren te blijven slikken. ‘Het is veel ingewikkelder dan je zou willen’, concludeert Meijman.
Apothekers Slager en De Vlugt zijn de laatsten om die problemen te ontkennen, maar niets doen is ook geen optie, vinden zij. De zoektocht naar manieren om de lastig te bereiken doelgroep op een toegankelijke manier over hun medicijnen te vertellen, is nog lang niet afgelopen. Elke zetpil die in de tussentijd niet meer wordt doorgeslikt, is daarbij al winst.
Ondertussen heeft mevrouw Van Loenen de smaak te pakken. Ook de video over het zalfje dat ze nodig heeft voor een ontsteking, heeft ze helemaal bekeken. Niet te dik smeren, is het advies.
Hoe het werkt:
De video’s zijn niet vrij oproepbaar via YouTube. De apotheker moet een abonnement nemen op de dienst, om de filmpjes vervolgens te verspreiden onder de klantenkring. Zo komt het juiste filmpje bij de juiste persoon terecht, is de gedachte. Momenteel doen zo’n 250 apotheken dat, maar dat aantal zal drastisch toenemen nu Zilveren Kruis, de grootste zorgverzekeraar van het land, heeft besloten de dienst te vergoeden.
De distributie van de video’s is nog een punt van zorg. Sommige apothekers hebben een iPad op de balie staan om het filmpje te tonen, andere kunnen een linkje mailen of een kaartje meegeven met een inlogcode. Maar dan moeten laaggeletterde klanten alsnog met een computer aan de slag, een (te) hoge drempel. ‘Gelukkig kan mijn man dat’, zegt mevrouw Van Loenen, maar lang niet iedereen heeft een geletterde partner.
Het linkje versturen via WhatsApp zou een betere oplossing zijn, denkt apotheker Slager. ‘Dat heeft iedereen, ook op een flat driehoog achter.’ Bijkomend voordeel is dat het filmpje dan altijd op de telefoon te bekijken is. Die optie komt binnenkort beschikbaar, belooft De Jong.
Voor een impressie van de Kijksluiter, bekijk dit filmpje.
Verder lezen:
Vele honderdduizenden patiënten halen hun medicijnen niet trouw op in de apotheek. Dat blijkt uit cijfers die de Stichting Farmaceutische Kengetallen (SFK) op verzoek van de Volkskrant op een rij heeft gezet. Die medicatie-ontrouw heeft grote gevolgen voor de gezondheid van patiënten en kost jaarlijks miljarden euro’s aan werkverzuim, extra behandelingen en ziekenhuisopnames.
Huisartsen worden er soms wanhopig van: patiënten die hun medicijnen niet innemen of verkeerd gebruiken. Het heet therapieontrouw, het komt erg veel voor en het leidt tot aanzienlijk hogere medische kosten. Wat bezielt de patiënten en wat is eraan te doen?