Klaas Dijkhoff schendt de scheiding tussen kerk en staat

In dat geval had haar achterkleinzoon Willem-Alexander dat kabinet deze week in de Troonrede zeker niet ten voorbeeld gehouden aan Rutte III, dat vanwege het afschaffen van de dividendtaks smalend als het kabinet-Shell I wordt aangeduid.

Wilhelmina wilde destijds Colijn als premier en zag er geen probleem in dat deze gereformeerde oliekoopman zijn directeurschap van de Bataafsche Petroleum Maatschappij zou combineren met het premierschap. Colijn zelf ook niet, want hij heeft nog enige dagen onderzocht of een ‘gemengd kabinet’ van christelijke partijen en ­liberalen mogelijk was. Daarbij stuitte hij al snel op een veto van Nolens, de priester die als leider van de Roomsch-Katholieke Staatspartij al het nodige voorwerk had verricht voor een louter confessioneel kabinet onder leiding van zijn partijgenoot Ruijs de Beerenbrouck. Los daarvan voorzag Nolens een stormloop van de socialisten als het ‘kapitalistische product’ olie en de politiek zo opzichtig vermengd zouden worden.

Priester als premier

Wilhelmina en Colijn liepen zich dus stuk op de nieuwe verhoudingen. Dankzij de eerste verkiezingen in het vernieuwde bestel waren de katholieken de grootste partij geworden. Nolens liet zich daarom niet zomaar uit de spilpositie in het machtscentrum wegduwen. Een priester als premier was uitgesloten, maar de formatie van een kabinet met de eerste katholieke premier betekende wel een doorbraak in de emancipatie van dit lang achtergestelde volksdeel.

De katholieken hebben de spilpositie bijna de hele twintigste eeuw behouden. De samenwerking van het CDA met de PVV in het eerste kabinet-Rutte, bekokstoofd door de roomse Verhagen en Hillen, kan als laatste stuiptrekking worden beschouwd. In de verhoudingen van 2018 steekt VVD-fractieleider Dijkhoff politiek straffeloos de draak met kardinaal Eijk.

Hij deed dat in een open brief, waarin hij zijn vertrek uit de rooms-katholieke kerk aankondigde. CDA-voorman Buma liet het als protestantse aanvoerder van de laatste katholieken zonder een woord van protest passeren.

Politieke storm

Vergelijk dat met de politieke storm die opstak in 1934, toen uitlekte dat de liberaal Henri Marchant, de aanvoerder van de Vrijzinnig-Democratische Bond, heimelijk tot de rooms-katholieke kerk was toegetreden. Het kostte hem zijn ministerschap van onderwijs in het tweede kabinet-Colijn en het lidmaatschap van zijn partij, die niets moest hebben van ‘dompers’, degenen die de zegeningen van de Verlichting versmaadden. Zo dicht lagen religie en politiek toen nog bij elkaar. Voor olie en politiek geldt dat nog steeds. Dijkhoff maakte met zijn demonstratieve brief aan de hoogste katholiek in ons land duidelijk dat het met de invloed van religie in de ­publieke ruimte moet zijn afgelopen.

Dat lag in lijn met zijn uitspraken eerder dit jaar bij de viering van het 70-jarig bestaan van de VVD. De kern daarvan was dat de liberalen nu de ­dominante stroming zijn. ‘Wij hebben de strijd tegen de socialisten en de ­bedilzucht van de kerk gewonnen’, zei hij. Het kost niet zoveel fantasie zijn plan om moslims in achterstandswijken vanaf hun eerste levensjaar onder dwang te verheffen tot verlichte burgers in dat perspectief te zien.

Anders dan de generatie van zijn ouders en grootouders, die zich door meneer pastoor lieten gezeggen, moeten de islamitische kinderen zo vroeg mogelijk onder de invloed van de imam weg. Dijkhoff plaatst zich met die visie in de traditie van de liberalen die burgers van godsdienst willen bevrijden. Hij zei letterlijk in de Kamer dat het kabinet moslims, pardon, niet-westerse immigranten, ‘gericht vrij moet maken, moet bevrijden’.

Noodzakelijke bescheidenheid

In het liberale huis is deze stroming net zo oud als de richting die, in de geest van Thorbecke, de vrijheid van godsdienst vooropstelt. De bevrijdingsliberalen keerden zich in de negentiende eeuw heftig tegen aparte christelijke scholen. Openbaar onderwijs was de beste weg om het volk van ‘vooroordeel, onkunde en bekrompenheid’ te verlossen. De socialist Herman Gorter verdedigde zo staatsscholen: ‘Dwang om van dwang te bevrijden en groter vrijheid te brengen’. Dijkhoff wil in wezen de bedilzucht van de kerk, die hij verfoeide, vervangen door de bedilzucht van de seculiere liberale staat. Daarmee tast hij de vrije publieke ruimte aan en schendt hij de scheiding tussen kerk en staat, een van de belangrijkste verworvenheden van de Verlichting.

De koning stelde Ruijs I ten voorbeeld aan Rutte III om het zittende kabinet te wijzen op zijn smalle draagvlak. Dat noopt de VVD in zaken van olie en religie vooralsnog niet tot de noodzakelijke bescheidenheid.

Hans Goslinga schrijft elk weekend een beschouwing over de staat van onze politiek en onze democratie. Lees al zijn stukken in ons dossier.

Lees ook:

Dijkhoff haalt uit naar kardinaal Eijk: 'Monseigneur Eijk, ik schrijf mij uit bij uw kerk. Uit liefde'

Klaas Dijkhoff, fractieleider van de VVD in de Tweede Kamer, haalde deze week hard uit naar kardinaal Wim Eijk. In een open brief schrijft Dijkhoff dat Eijk ‘zelf vakkundig’ mensen de ka­tho­lieke kerk ‘uitgejaagd’ heeft. 

Kan Rutte de boel nog bij elkaar houden, nu hij zich zo heeft vastgebeten in de dividendtaks?

VVD-leider Rutte heeft zich de afgelopen jaren aan de natie doen kennen als een 'middelende premier', de man die in een fragmenterend krachtenveld de boel, zo goed en kwaad als het ging, bij elkaar hield.