De relatie tussen Duitsland en Turkije bereikte vorig jaar een dieptepunt. Erdogan was woedend dat de Duitse regering een stokje stak voor een reeks campagnebijeenkomsten die Duitse Turken moesten overtuigen zijn presidentiële bevoegdheden uit te breiden met een ja-stem in een referendum.
De getergde Turkse president greep naar een vergelijking die hard aankwam in Berlijn. "Jullie praktijken verschillen niet zo veel van die van de nazi's uit het verleden. Ik dacht dat Duitsland die nazipraktijken al lang geleden achter zich had gelaten. Dat hadden we fout."
Verdere diplomatieke averij ontstond tijdens de massale zuiveringen die plaatsvonden na de couppoging in Turkije op 15 juli 2016. Erdogan liet tienduizenden vermeende aanhangers van de geestelijke Fethullah Gülen arresteren. Onder hen waren veel journalisten, activisten en oppositiepolitici. Meer dan honderdduizend ambtenaren werden op non-actief gesteld.
Toen ook Duitse staatsburgers, waaronder kritische journalisten, in Turkse gevangenissen belandden, scherpte het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken het reisadvies voor Turkije aan. Momenteel zitten nog zeven Duitsers vast in Turkije. Berlijn wil dat zij worden vrijgelaten, Ankara eist dat zij eerst terechtstaan. In september vorig jaar sprak bondskanselier Angela Merkel een Duits veto uit over de toetreding van het land tot de Europese douane-unie.
Toch komt Erdogan op vrijdag 28 september naar Berlijn, waar hij met alle diplomatieke egards zal worden ontvangen.
Ik denk dat de Turken in geen honderd jaar zo'n sterke troefkaart in handen hebben gehad tegen Europa
Turkije en Nederland lagen ook met elkaar in de clinch
De band tussen Turkije en Nederland kreeg vorig jaar ook flinke klappen te verwerken. De Nederlandse regering weigerde eveneens campagnebijeenkomsten voor Erdogans referendum toe te staan. Turkse ministers die in Nederland campagne kwamen voeren, werden geweerd.
Ankara eiste excuses, maar Den Haag voelde daar niets voor. Erdogan noemde de Nederlanders "nazi-restanten" en "fascisten". Begin dit jaar werden de diplomatieke banden tussen Nederland en Turkije tijdelijk verbroken. De ambassadeurs werden teruggetrokken.
Ondanks het uitblijven van excuses - en na maanden van diplomatie achter de schermen - kwamen de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok en zijn Turkse tegenhanger Mevlüt Çavusoglu in de loop van het jaar weer met elkaar in gesprek. Eind juli werden de betrekkingen formeel hersteld en begin september stelden beide landen nieuwe ambassadeurs aan.
"Dat is hoe de internationale politiek werkt", zegt Petra de Bruijn, universitair docent Turkish Studies aan de Universiteit Leiden. "Nederland, Duitsland en Turkije kunnen het zich niet veroorloven om de diplomatieke betrekkingen eeuwig te laten voortduren op basis van conflict. Daarvoor spelen er veel te veel belangen. Geen van beide partijen wilde toegeven, uit principe. Er is tijd overheen gegaan, en nu is men min of meer vergeten waar het ook alweer over ging. Nu kunnen ze de betrekkingen weer herstellen zonder gezichtsverlies te lijden."
Op een vrouwenbijeenkomst in Istanbul in maart 2017 beschuldigde Erdogan de Duitsers van 'nazipraktijken'. (Foto: AFP)
Turkije is economisch sterk verweven met de EU
De wederzijdse belangen zijn immers groot, vooral op economisch gebied. Aan Turkse zijde moet Erdogan oplossingen vinden voor de miserabele staat van de Turkse economie. De Turkse lira stond al op de rand van de afgrond en kreeg in augustus een laatste zetje door een conflict met de VS over een Amerikaanse dominee die als Gülenist werd opgepakt door Turkije.
Geruzie over en weer kan niet verbloemen dat zowel Duitsland als Nederland nauw met Turkije verbonden is. Duitsland is met afstand de grootste handelspartner van Turkije: vorig jaar bedroeg de wederzijdse handel 37 miljard euro. Daarnaast is zo'n 4 procent van de Duitse bevolking, ongeveer 3,5 miljoen mensen, van Turkse afkomst.
Dit is natuurlijk House of Cards - Erdogan weet precies wat hij waard is
De Amerikaanse president Donald Trump drijft de Turken en de Europeanen weer in elkaars armen, zegt Sinan Can, Turkije-kenner en onderzoeksjournalist. "De staat van de Turkse economie begint nu gemeenschappelijke belangen te schaden, dus om er nu nog met een gestrekt been in te gaan tegen elkaar, daar koop je niet veel voor."
Wanneer je als Turkije ruzie hebt met de EU én de VS, blijft er weinig over, meent hij. "De Rus is leuk, daar kun je een beetje tegenaan leunen, maar die is ook niet kapitaalkrachtig genoeg om je uit het slop te trekken. De Duitsers hebben al gezegd: 'Als de lira nog meer daalt, moeten we gaan kijken of we ze kunnen helpen.'"
De hoeveelheid handel tussen Nederland en Turkije is vele malen kleiner dan die tussen Duitsland en Turkije, maar bedrijven uit ons land zijn wel veruit de grootste buitenlandse investeerders in de Turkse economie, met bijna twee keer zoveel investeringen als de nummer twee, het Verenigd Koninkrijk. Ook in Nederland wonen veel mensen met een Turkse achtergrond.
De vluchtelingendeal tussen de EU en Turkije moet voorkomen dat de vluchtelingenstroom naar Griekenland weer aanzwelt. (Foto: AFP)
Erdogan heeft een vluchtelingentroefkaart in handen
Naast de economische belangen speelt ook de Europese vluchtelingencrisis een grote rol. Die kwam in 2016 tot een einde door een afspraak met Turkije. Vluchtelingen die naar Europa willen reizen, worden daar opgevangen. In ruil daarvoor zou het land 6 miljard euro ontvangen om die opvang te bekostigen en beloofde de EU de Turkse visumplicht te heroverwegen.
Er is de EU veel aan gelegen de vluchtelingenstroom klein te houden. De migratiekwestie is een grote splijtzwam binnen de Unie. Zeker nu het Syrische leger een offensief voorbereidt in de provincie Idlib, het laatste bastion van de rebellen.
"Er dreigt een enorme humanitaire ramp als die mensen uit Idlib naar Turkije zouden vluchten. Een aantal van hen zal ongetwijfeld ook naar het Westen willen", zegt De Bruijn. En dat is nog buiten de drie miljoen Syriërs gerekend die al in Turkije verblijven. "Het is voor de EU essentieel dat de vluchtelingendeal in stand blijft."
"Ik denk dat de Turken in geen honderd jaar zo'n sterke troefkaart in handen hebben gehad tegen Europa", meent Can. "Erdogan heeft al gedreigd: 'Als het moet, gooi ik de grenzen open.' Dan heeft Europa echt een probleem. Dit is natuurlijk House of Cards - Erdogan weet precies wat hij waard is."
Harde taal uitslaan voor de achterban in eigen land is één ding - en dat wil nog weleens helpen als er verkiezingen op stapel staan - maar uiteindelijk moeten de relaties tussen Turkije en de EU weer stabiliseren. Landen zoals Turkije, Duitsland en Nederland hebben elkaar nodig. De redenen daarvoor zijn voor elk land anders, maar voor alle partijen staat er veel op het spel.
"Niemand zit op slechte betrekkingen te wachten, ook Nederlandse Turken die pro-Erdogan zijn niet", concludeert Can. "Erdogan moet zich nu van zijn beste kant gaan laten zien. Naar Duitsland, maar ook naar Nederland. Daar gaat hij hard zijn best voor doen."
NUjij: Uitgelichte reacties