Premier Rutte: ‘Onze samenleving heeft behoefte aan rituelen. Ik ook’
Een sterk land nog beter maken, zei de koning in de Troonrede. Maar hoe doen we dat als we niet mét elkaar, maar naast elkaar leven? Premier Mark Rutte over de hechte samenleving en de noodzaak tot samenwerking in de politiek.
Het was de vraag uit de Troonrede die niet in de rekenmachine past: leven we in Nederland wel voldoende mét elkaar en niet te veel naast elkaar? De rekenmachine had een belangrijke rol in de Troonrede. Het gaat goed met de economie, voor het zesde jaar op rij groei, en dat mogen mensen eindelijk gaan voelen. Logisch, vindt de premier, na zo’n jarenlange tocht door de woestijn, zoals hij jaren van crisis en bezuinigen omschrijft.
We zijn een land waar je gek kunt doen, waar mensen hun talenten kunnen benutten
In zijn werkkamer in het Torentje licht Mark Rutte de plannen voor komend jaar toe aan de schrijvende pers, een traditioneel onderdeel van zijn rondgang op Prinsjesdag langs alle media. Het gaat Nederland beter, maar dan moet er wel doorgewerkt worden. De coalitie kan het niet alleen, een hechte samenleving bouw je ook niet alleen. En zelfs als in Nederland de wind mee zit, is daar altijd nog het grote buitenland, met zijn dreigende brexit, verstoorde handelsrelaties en een knarsende internationale wereldorde. Dat kan de beloofde groei alsnog de kop indrukken.
Amicaal
De drukke weken voorafgaand aan Prinsjesdag zijn de premier niet aan te zien. Wekenlang onderhandelde hij met zijn collega-ministers over de begroting, wekenlang schaafden vele handen aan de Troonrede. Er was de onrust over de dividendbelasting, die maar niet wilde gaan liggen. Rutte komt binnen met een lach, amicaal en professioneel. Dezelfde lach en knik die hij net nog in de Ridderzaal aan de koning en de koningin gaf, en die hij vanochtend rondstrooide in de Grote Kerk in Den Haag, waar hij een ‘interlevensbeschouwelijke’ dienst bijwoonde. Het schema is strak, met buitenlandse gasten, polderborrels en selfies met toeristen op het Binnenhof.
De rode draad van de Troonrede is typisch Rutte, optimistisch, met nadruk op vooruitgang en verbetering. Eeuwig optimistisch, zegt hij over zichzelf. “En never contemplate (nooit lang nadenken over, red.) een slechte uitkomst.”
We zijn niet duidelijk geweest dat onze waarden niet onderhandelbaar zijn
Soms tegen het beter weten in van economen, die het kabinet voorzichtigheid in de investeringen verwijten. Of tegen het advies van de Raad van State, die zijn kabinet juist te expansief vindt in de begroting. Het is waar dat de financieel behoudender partijen in de coalitie zitten. “Maar de oppositiepartijen zijn ook geen potverteerders. Wij hebben bovendien een verantwoordelijke polder, die bereid is een oplossing te vinden voor zeer complexe kwesties, zoals de pensioenhervorming.”
En ja, deze keer gaan mensen het echt zelf merken dat het goed gaat. Wat de oppositie ook mag zeggen. Anders dan voorgaande jaren ziet Rutte de loonstijgingen doorzetten. Toch zul je de premier geen uitspraken horen doen over de looneis van 5 procent van de vakbond FNV. Dat is aan de polder, onderdeel van de vrije loonvorming. De overheid heeft haar bijdrage deels geleverd, met salarisverhoging voor de politie en het onderwijs. En met de belastinghervorming vanaf 1 januari, die ook de koopkracht voor de meeste huishoudens verbetert.
Niet bang
Bang is de premier niet voor de gevolgen van een harde brexit, als er begin volgend jaar geen akkoord ligt met Brussel. Het is zijn taak niet als politicus, om bang te zijn. “Ik moet slechts de risico’s verminderen.” Voor zijn Britse collega Theresa May zal het niet meevallen, weet hij. Haar wacht moeizaam pad langs harde Europese onderhandelingen over Ierland, grenscontroles en tarieven en mogelijk zelfs nieuwe verkiezingen. Dan toch weer een lach. “De beste anti-reclame voor een nexit is zo’n brexit.”
Om een sterk land nog beter te maken, is een hechte samenleving nodig, erkent het kabinet in deze Troonrede. Er gaat al veel goed, vindt Rutte. “Iedereen is daarbij nodig. Kerken, maatschappelijke organisaties, individuen uiteraard, wij allemaal. Ik vind het fantastisch als mensen zich inzetten voor kerken, sportverenigingen. Dat geeft textuur. We zijn een land waar je gek kunt doen, waar mensen hun talenten kunnen benutten.”
Ik schrijf een Syrische vluchteling niet voor dat hij Sinterklaas moet vieren
Iedereen, dat is vooral ook de oppositie, in een jaar waarin er verkiezingen zijn voor de Provinciale Staten. Waarna het kabinet mogelijk zijn meerderheid in de Eerste Kamer kan verliezen. Niet voor niets verwijst het kabinet in de Troonrede naar oude voorgangers – het kabinet Ruys de Beerenbrouck – dat grote resultaten boekten met de helft van de zetels in het parlement.
Populariteitscijfers
Bij zijn aantreden zei Rutte dat de deur voor de oppositie open zou staan. Is dat gebeurd? De animo lijkt niet groot, de dividendbelasting een dankbaar mikpunt. “Elk kabinet zou breed moeten samenwerken, hoeveel zetels je ook hebt. Daar is de verwijzing in de Troonrede voor bedoeld. Kijk maar naar de Klimaatwet, die sloten we met zeven partijen. Ik geef niet om populariteitscijfers. Dat heeft geen zin. Natuurlijk kunnen slechte peilingen iets te maken hebben met de dividendbelasting, het draagt in ieder geval niet positief bij. Maar wat brengt mij dat? Moet het kabinet daarom toegeven? Ik denk dat we er goede argumenten voor hebben. Wij moeten hard werken en volgend jaar met de kiezers in gesprek te gaan.”
Een hechte samenleving impliceert ook een goede integratie. Een thema waar minister Stef Blok, partijgenoot van Rutte, onlangs harde uitspraken over deed, en weer moest terugnemen. Blok zei dat het de mens niet in de genen zit om binding aan te gaan met vreemden, om met verschillende groepen vreedzaam samen te leven. Een gedachte die nu dus – zij het in zeer sterk verdunde vorm – toch in de Troonrede is beland. Leven we niet te veel naast elkaar, in plaats van mét elkaar?
Hij heeft grote zorgen over de integratie, beaamt Rutte. “Zijn we in het verleden duidelijk genoeg geweest naar bepaalde groepen nieuwkomers, in wat voor land ze aankwamen? Over de waarden die hier heersen: de vrijheid van meningsuiting, de scheiding van kerk en staat, de vrijheid van godsdienst? Over de gelijkwaardigheid tussen man vrouw, blank en zwart, homo en hetero? Ik vrees van niet. We hebben onvoldoende duidelijk gemaakt dat deze waarden niet onderhandelbaar zijn.”
Herfsttij der Middeleeuwen
Op zijn bureau in het Torentje staat een kakelverse jubileumeditie van het werk van de beroemde historicus Johan Huizinga, ‘Herfsttij der Middeleeuwen’. Gisteren nam hij het in ontvangst. Een verdomd moeilijk boek, zei hij erbij, zeker toen hij het als student las. Het boek is een cultuurgeschiedenis, een monument dat nog altijd resoneert onder historici. Huizinga muntte uit in zijn beschrijvingen van vormen en rituelen waarmee de late Middeleeuwse mens de felheid en rauwheid in het leven en in de maatschappij tegemoet trad.
Erfgoed is belangrijk, staat er ook in de Troonrede. Het laat ons weten waar we vandaan komen. In dat licht ziet Rutte ook het belang van Prinsjesdag. “Dat is een prachtig ritueel. Onze samenleving heeft daar behoefte aan. Je ziet wat er in Syrië gebeurt, als er oude stadscentra weggebombardeerd worden en als je mensen herinnering afpakt, gevels en gebouwen, wat er dan gebeurt met volk. Dit Binnenhof bijvoorbeeld is uniek. Als ik hier met Amerikanen loop en ik vertel hoelang de regering hier al op dezelfde plek zit, sinds de twaalfde eeuw, dan zie je hun monden openvallen.
“We hebben allemaal behoefte aan rituelen, mystiek in het leven, ik ook. Prinsjesdag hoort daarbij, de hele opeenvolging van zo’n dag draagt bij aan het gevoel: Dit zijn wij, het nationalisme, dit is Nederland. Natuurlijk ga ik niet voor nieuwkomers bepalen met welke rituelen zij moeten meedoen. Het is belangrijk dat er overeenstemming is over de basiswaarden.
“Zoals ik zei: ik wil dat we veel duidelijker zijn over de waarden waar we niet over willen onderhandelen. Dat zijn we niet altijd geweest. Dat speelt in het onderwijs een grote rol, waar dit kabinet veel in investeert. Als we dan vervolgens ook proberen nieuwkomers veel sneller aan het werk te helpen, en de taal te leren, ben ik ervan overtuigd dat we veel sneller positieve gevolgen zien voor de integratie. En van het feit dat wij noodzakelijkerwijs ook onze verantwoordelijkheid nemen in het opnemen van vluchtelingen, in beheersbare aantallen. Maar ik ga een Syrische vluchteling niet voorschrijven wat zijn rituelen moeten zijn, of hij Sinterklaas moet vieren of niet. Zolang nieuwkomers maar weten wat onze waarden zijn en zich daartoe verhouden.”
Lees alles over Prinsjesdag in ons dossier.
Lees ook:
De Troonrede ademt optimisme
Ook in 2019 groeit de economie, voor het zesde jaar op rij. De staatsschuld neemt verder af en de werkloosheid krimpt tot een ‘historisch laag niveau van 3,5 procent’. Deze boodschap verkondigde koning Willem-Alexander dinsdag in de Troonrede, de eerste die hij uitsprak namens het derde kabinet-Rutte.