Kenniscentrum moet religieus erfgoed redden

Verschillende betrokken partijen, zoals de rijksoverheid, slaan de handen verder ineen. Ze gaan in de nabije toekomst bedenken hoe kennis en ervaring het beste gebundeld, gedeeld en uitgebreid kunnen worden. Hoe het kenniscentrum ofwel expertisenetwerk vorm moet krijgen, is onderdeel daarvan, aldus Mirjam Blott, projectleider Agenda Toekomst Religieus Erfgoed.

Belangrijke partner in het overleg is ook Museum Catharijneconvent in Utrecht, dat al langer een vraagbaak en raadgever is als het gaat om roerend religieus erfgoed. CIO-Kerkgebouwen behartigt al geruime tijd de belangen van heel verschillende kerkgenootschappen in Nederland op het gebied van de (monumentale) kerkelijke gebouwen.

Van de 6000 kerken die nu nog in oorspronkelijk gebruik zijn, gaat volgens voorzichtige schattingen de komende tien tot vijftien jaar minimaal een derde dicht, zegt de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. In 2013 zei aartsbisschop Wim Eijk al tegen de paus dat hij verwachtte dat in de periode tot 2025 tweederde van de kerken de religieuze functie zou verliezen. 'Naar verwachting zal het aantal parochies dat ons aartsbisdom nu nog telt tot minder dan twintig worden teruggebracht', schreef hij een jaar later over zijn eigen aartsbisdom Utrecht alleen al.

Gemeenten hebben geen idee

Er is in Nederland ontzettend veel vraag naar leegstaande kerken. Zoveel zelfs, dat de vraag het aanbod inmiddels ruim overstijgt. Dat zegt Mickey Bosschert van Reliplan, een organisatie die bemiddelt bij de koop en verkoop van kerkelijk en maatschappelijk vastgoed. "We worden platgebeld, maar kunnen helaas niet iedereen aan een kerkruimte helpen."

De meeste verlaten godshuizen kunnen niet worden gered, waarschuwden stichting Kerkelijk Waardebeheer, kerkverzekeraar Donatus en kunsthistoricus Herman Wesselink in juli in Trouw. "Aan de vraag ligt het niet", zegt Bosschert. "Er staan bij ons 2500 partijen ingeschreven, die op zoek zijn naar een leegstaand religieus pand. Dat varieert van kerkgenootschappen tot ICT-bedrijven."

Alleen al in Amsterdam zijn volgens haar meer dan 41 kerkgenootschappen op zoek naar een ruimte. "Maar de zoektocht naar de juiste kerk is lastig, doordat bepaalde behoeftes vaak niet aansluiten bij de beschikbare locaties. Soms valt de bereikbaarheid tegen of blijkt het bouwkundig niet naar smaak. Het is een heel proces. Vaak is er uiteindelijk ook een tekort aan geld om het pand te verbouwen."

Nog veel leegstaande kerken

Dit verklaart volgens Bosschert deels waarom er ondanks de grote vraag nog veel leegstaande kerken in Nederland staan. Een andere reden is dat gemeenten nog geen idee hebben hoe ze moeten omgaan met de leegstand, zegt Hans Magdelijns, senior advisor erfgoed bij de rijksoverheid. "Een gemeentelijke visie is niet verplicht, maar het is wel slim, want elke gemeente heeft hiermee te maken."

Een gemeente kan een gebouw aankopen of de regie bij een herbestemming op zich nemen, adviseert hij. "Of in de rol van makelaar proberen om partijen te verbinden. Daar zijn we bij de rijksdienst veel mee bezig. We treden regelmatig op als bemiddelaar, mét resultaat. De mogelijkheden om een leegstaande kerk opnieuw tot leven te brengen zijn dan ook nog lang niet uitgeput."

Bosschert sluit zich daarbij aan. "In 25 jaar heeft Reliplan ruim 900 kerken een nieuwe bestemming gegeven. Musea, kinderdagverblijven, gezondheidscentra, tandartspraktijken, seniorenappartementen, yogacentra; noem maar op. De vraag is vandaag de dag onverminderd groot."

Opvallend: het zijn voornamelijk kerkgenootschappen die op zoek zijn naar een nieuwe ruimte. Zij maken bij Reliplan als eerste kans op een leegstaande kerk.

Door de opgedane ervaringen uit het hele land te bundelen in een kenniscentrum hopen de initiatiefnemers meer kerkelijke monumenten te kunnen redden. Behalve genoemde organisaties werken mee de Federatie Grote Monumentengemeenten, de Vereniging beheerders monumentale kerkgebouwen en de Bond Heemschut.