Achterlijke toestanden, typisch voor het Oosten? Ik ben daar niet zeker van
Het voelt als de teloorgang van een liefde, gekruid met bitterheid en vertwijfeling. Hoe konden we ons zo in elkaar vergissen? Op de Szabadság-brug, met uitzicht over Boedapest en de Donau, begon ooit mijn affaire met Midden-Europa, maar als ik daar nu aan terugdenk, volgt meteen een schamper lachje.
De Vrijheidsbrug? Hebben ze die inmiddels niet omgedoopt in de Viktor Orbán-brug?
Toen ik er voor het eerst kwam, heette Hongarije ‘de vrolijkste barak in het kamp’. Het gulyaskommunizmu was van alle Oostblokvarianten nog het beste te verteren en toen de dictatuur in 1989 verdampte, leken de Hongaren alleen nog maar even het stempel ‘democratie’ op hun land te hoeven zetten. En dan kiezen ze nu uit eigen beweging voor het ‘illiberale model’ van Orbán en maken ze zich binnen de EU onmogelijk door de democratische fundamenten van hun eigen rechtsstaat te ontmantelen.
Was de periode na de val van de Muur achteraf gezien slechts een intermezzo tussen dictatuur en autocratie? En geldt voor Polen hetzelfde? Dan had ik als Midden-Europa-correspondent in de jaren negentig wel wat beter op de voortekenen mogen letten.
Ik dacht dat het groeistuipen waren, geen bewijs van principiële democratische ongeschiktheid
Ze waren er wel degelijk: nationalisme, vriendjespolitiek, corruptie, minachting voor minderheden en vooral ook een autoritaire bestuursstijl, zogenaamd gelegitimeerd door verkiezingen. Maar ik dacht dat het groeistuipen waren, geen bewijs van principiële democratische ongeschiktheid. Tenzij alle landen in principe, als de omstandigheden een beetje tegenzitten, ongeschikt zijn voor de democratie – noem het de Stef Blok-variant, en daar is best iets voor te zeggen.
De baas
Publiciste Anne Applebaum, getrouwd met de Poolse oud-minister Radoslaw Sikorski, schreef een essay in The Atlantic, waarin ze krachtig schildert wat er is gebeurd. De Poolse vriendengroep met wie ze op Oudejaarsavond 1999 het nieuwe millennium begroette, zou nu nooit meer als groep samen kunnen komen: velen zijn elkaars vijanden geworden. Sommigen hebben zich ontpopt als regelrechte antisemieten, anderen als paranoïde nationalisten en iedereen die betrokken is bij de huidige regering heeft zich afgekeerd van de klassiek-liberale idealen van weleer.
Dat is deels een reactie op West-Europese arrogantie, maar meer nog het resultaat van het gevecht om de macht en om de lucratieve posities.
Na 1989 lag in Midden-Europa geen fijnmazig systeem gereed van maatschappelijke krachten en tegenkrachten, geen gestaag gegroeid organisme van meegeven en terugduwen, nee, hier kon democratie alleen maar betekenen: wie wint, is de baas en heeft het voor het zeggen. En zorgt vervolgens dat dat zo blijft. Dus wordt de rechtspraak aan banden gelegd, de pers gemuilkorfd, het volk verenigd achter een verheven en exclusief ideaal: dat van de voortreffelijkheid van de eigen natie, de eigen stam.
Achterlijke toestanden, typisch voor het Oosten? Ik ben daar niet zeker van. Berlusconi was geen Oost-Europeaan, Jean-Marie Le Pen ook niet, hun opvolgers evenmin. De scheidslijn in Europa is niet Oost versus West, maar populistisch versus democratisch.
Drie keer per week schrijft Stevo Akkerman een column waarin hij de 'keiharde nuance' en het 'onverbiddelijke enerzijds-anderzijds' preekt.
Lees ook:
Waarom Orbán nu pas wordt aangepakt
Premier Orbán is in Hongarije hard op weg naar alleenheerschappij. Hij kon binnen de EU lang ongestoord zijn gang gaan.
Een politieke dreun voor Hongarije: het Europarlement stemt voor een strafprocedure
Het Europees Parlement stemt voor een strafprocedure tegen lidstaat Hongarije. De regering-Orbán noemt de stemming in Straatsburg frauduleus.