Overheid wist in 2016 al van mogelijke meningokokken uitbraak

In een e-mail, in bezit van de Volkskrant, wijst medicijnfabrikant GlaxoSmithKline (GSK) het RIVM in september 2016 op de sterke stijging van het aantal ziektegevallen door meningokokken-type W. Het hoofd vaccinatiezaken van het bedrijf noemt het risico op een uitbraak in Nederland ‘reëel aanwezig’ en verwijst naar Engeland, waar de situatie begin 2015 is bestempeld als ‘public health emergency’. Er zijn in dat land dan al meerdere doden gevallen. Volgens GSK waart op dat moment in Nederland dezelfde agressieve stam van de meningokokkenbacterie rond als in Engeland.

In november 2016 waarschuwde een deskundige van het RIVM openlijk voor de risico’s van meningokokken. In haar presentatie tijdens de landelijke Vaccinatiedag vergelijkt epidemioloog Mirjam Knol de situatie in Nederland met Engeland. ‘We kunnen vaststellen dat we twee jaar achterlopen op Engeland’, zegt ze, ‘maar hier is sprake van een steilere toename.’

Gevaarlijke type W

De meningokok-bacterie kan hersenvliesontsteking en bloedvergiftiging veroorzaken en leidde dit jaar in Nederland tot achttien doden. In 2017 waren dat er elf. Van alle patiënten komt ongeveer een op de zes om het leven, bij jongeren tussen de 14 en 24 jaar zelfs een op de drie. Het RIVM, dat deze week met een vaccinatiecampagne voor jongeren is begonnen, spreekt van ‘een van de ernstigste infectieziekten die we kennen’.

Sinds mei krijgen Nederlandse baby’s van 14 maanden een inenting tegen vier typen meningokokken, waaronder het gevaarlijke type W. In oktober volgen de 14-jarigen, pas volgend jaar krijgen alle tieners tussen de 14 en 18 een uitnodiging. Er zijn nu niet genoeg vaccins om die groep dit jaar al in te enten.

Volgens GSK waren er meer vaccins geweest als de overheid sneller had besteld. In de e-mail uit 2016 raadde het bedrijf de overheid aan alvast na te denken ‘over situaties waarbij er op korte termijn relatief veel vaccins nodig zijn.’ Het bedrijf wees erop dat er toen al sprake was van schaarste en dat de productie ‘relatief veel tijd’ kost. Pfizer, de andere fabrikant van het vaccin, produceert de vaccins voor de baby’s van 14 maanden en de 14-jarigen.

Anticiperen

‘Ik snap dat de overheid niet binnen een dag kan beslissen’, zegt Rolf Remorie, directeur vaccins bij GSK. ‘Maar wij kunnen niet binnen een dag vaccins produceren. De vraag is: ben je bereid als overheid te anticiperen op het feit dat dit een ernstige, vermijdbare ziekte is en dat kinderen voor het leven getekend kunnen zijn, of blijf je bij het inzicht dat er eerst slachtoffers moeten vallen en onderneem je dan pas actie?’

‘Sneller dan dit had er niet gereageerd kunnen worden’, zegt programmamanager Hans van Vliet van het Rijksvaccinatieprogramma. ‘Je kunt geen miljoenen uitgeven aan een schaars vaccin als je niet zeker weet wat er gaat gebeuren. De meningokok is notoir onvoorspelbaar, dat maakt het ook zo moeilijk om te bepalen wat je moet doen. We moesten telkens afwegen: is dit iets wat doorzet of niet? Pas in de zomer van 2017 zagen we: hé, dit gaat niet weg.’

In 2009 kreeg de overheid juist felle kritiek, omdat ze te overdreven zou hebben gereageerd op de Mexicaanse griep. Twintig van de 34 miljoen bestelde vaccins moesten worden weggegooid, omdat de gevreesde, grote uitbraak was uitgebleven.

Ongerustheid

Op advies van het RIVM kondigde minister Schippers in september 2017 maatregelen aan om de uitbraak van meningokokken tegen te gaan. Om haast te maken, besloot ze het gebruikelijke advies van de Gezondheidsraad niet af te wachten en op het RIVM te leunen. De Gezondheidsraad laat weten ‘dat dit een beslissing van het ministerie was’ en wil niet inhoudelijk reageren.

Verhalen in de media over gezonde jongeren die zijn overleden aan meningokokken hebben inmiddels zoveel ouders ongerust gemaakt, dat ze de laatste dagen ggd’s en huisartsen bellen of hun kinderen ook gevaccineerd kunnen worden. De GGD Amsterdam heeft extra medewerkers ingezet.