We hebben bar weinig geleerd van de val van de Lehman-broers
Het is deze week tien jaar geleden dat de Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers omviel. Het was de aanleiding tot een jaren durende diepe financiële crisis.
Eerst in de Verenigde Staten, waar het eufemistisch de kredietcrisis werd genoemd. Alsof niet-afgeloste hypotheken en het opdrogen van nieuw krediet het enige probleem was. Toen bij ons de ABN Amro gered moest worden, mensen hun spaargeld zagen verdwijnen met de ondergang van Icesave, en ING tien miljard staatssteun kreeg, bleek dat ook in Europa banken het spel hadden meegespeeld.
Bankiers wilden graag geloven dat je dagelijks voor miljarden kon handelen in derivaten zonder daar grote risico’s mee te lopen
Van IJsland tot Italië en van Duitsland tot Portugal wilden bankiers graag geloven dat je dagelijks voor miljarden kon handelen in derivaten zonder daar grote risico’s mee te lopen. Dus hielden ze minimale buffers aan. Ook SNS bank die midden in de crisis met belastinggeld moest worden gered, vanwege gebrek aan buffers om de verliezen van een fout gelopen vastgoedproject op te vangen.
Hebben de banken hun lesje geleerd? Als we de lobbyclub, de Nederlandse Vereniging van Banken, moeten geloven, is dat het geval. Maar de buffers zijn slechts mondjesmaat toegenomen – en dan vooral op papier omdat de lobby zo succesvol was dat veel kredieten, zoals hypotheken, maar voor een stukje meegerekend hoeven te worden voor de berekening van de benodigde omvang van de buffer. Moet u zelf eens proberen: een hypotheek aanvragen met de mededeling dat uw inkomen zo solide is dat u prima een hypotheek van 200 procent van de waarde van uw huis aankunt.
Tweedeling
Heeft de rest van de economie de les van de crisis geleerd? Of zijn velen vooral bezig met kortetermijnbelangen? Hier lijkt zich een tweedeling af te tekenen. Enerzijds zien we een duidelijke trend naar duurzaamheid, wat een langetermijnblik vergt. Het besluit om te stoppen met het Groningse gas. De wil van veel boeren om duurzamer te produceren.
Sommige leden van de Vereniging Eigen Huis willen dat de vereniging zich keert tegen het stopzetten van het Groningse gas en warmtepompen als die niet volledig worden gesubsidieerd
Anderzijds zien we juist hoe de economische groei mensen verleidt tot kortetermijnkeuzes. Sommige leden van de Vereniging Eigen Huis die, getuige ingezonden brieven in het maandblad van de vereniging, willen dat de vereniging zich keert tegen het stopzetten van het Groningse gas en warmtepompen als die niet volledig worden gesubsidieerd. Beursgenoteerde bedrijven die eigen aandelen terugkopen om die als bonus te verdelen onder het management, zoals bijvoorbeeld Wolters Kluwer vorig jaar deed.
Onderzoek heeft laten zien dat zulke terugkopen ten koste gaan van het budget voor onderzoek en ontwikkeling – en dus de omslag naar duurzaamheid – van bedrijven. En dan de toegenomen werkdruk in onderwijs en zorg. Die dwingt sommige uitgebluste docenten en verpleegkundigen om ontslag te nemen en zichzelf terug te verhuren voor minder uren en meer geld om mentaal overeind te kunnen blijven.
Dat in een crisis de blik gericht is op overleven is logisch. Maar dat het nu de economie groeit en de arbeidsmarkt krap is nog steeds zo is, is vreemd. Die houding is contraproductief. Scholen en ziekenhuizen zijn duurder uit met de inhuur van zzp’ers en uitzendkrachten op een overspannen arbeidsmarkt, terwijl het vaste personeel steeds meer moet coördineren en tijdelijke krachten inwerken.
En een overheid die de belastinginkomsten verlaagt (winstbelasting, dividendbelasting) juist als de economie op volle toeren draait, in plaats van tijdens een recessie, spant eveneens het paard achter de wagen. We moeten juist met zijn allen buffers bouwen voor slechte tijden. Laten we die les nu eens leren van de val van de broertjes Lehman.
Irene van Staveren is hoogleraar ontwikkelingseconomie aan de Erasmus Universiteit. Voor Trouw schrijft ze om de week een column over economie. Lees al haar columns hier terug.