Veroordeelde jihadisten in 2023 nieuw veiligheidsgevaar voor Europa, vreest denktank
Europese jihadisten die rond 2015 werden veroordeeld voor het uitvoeren of voorbereiden van terroristische misdrijven, kunnen vanaf 2023 – als de meesten van hen weer op vrije voeten zijn – een nieuw veiligheidsgevaar vormen.
Dat schrijft de denktank voor veiligheidsvraagstukken Globsec op basis van bestudering van 197 veroordeelde jihadisten in elf verschillende Europese landen, waaronder Nederland.
2015 vormde het startsein voor een golf aan arrestaties van jihadisten, hetzij vanwege het uitvoeren of voorbereiden van aanslagen op Europese bodem, hetzij vanwege lidmaatschap van terreurorganisatie Islamitische Staat. Gemiddeld werden deze jihadisten veroordeeld tot een gevangenisstraf van acht jaar en zeven maanden, berekende Globsec in het rapport Who are the European jihadis? dat deze week uitkomt. Op basis van de achtergrondstudie van deze veroordeelde jihadisten gelooft Globsec dat zij tijdens hun gevangenschap nog verder zullen radicaliseren.
In Nederland werden in 2015 in totaal vijftien mensen veroordeeld voor terroristische misdrijven. Nederland heeft daarna nog andere jihadisten veroordeeld, vaak vanwege lidmaatschap van terreurorganisatie Islamitische Staat in Syrië of Irak. In totaal vertrokken ongeveer 310 mensen naar Syrië of Irak. Van hen zijn er ongeveer 55 teruggekeerd naar Nederland. Omdat niet meer valt te achterhalen wat deze Nederlandse jihadisten precies voor strafbaars hebben uitgehaald in Syrië of Irak, valt hun straf vaak relatief licht uit. De veroordelingen variëren van zes tot zeven jaar.
Risico op recidive reëel
‘In Nederland zie je de eerste veroordeelde jihadisten al vrijkomen’, zegt Daan Weggemans, terrorismeonderzoeker aan de Universiteit van Leiden, die onderzoek deed naar het effect van detentie op jihadisten. ‘Of zij radicaler de gevangenis uit zullen komen dan ze erin gingen, valt nog niet goed te zeggen. Wel geldt dat voor deze groep het risico op recidive reëel is. Maar eigenlijk is het te beperkt om alleen naar de Nederlandse context te kijken. De lijntjes in de wereld van het jihadisme zijn kort. Wat in Frankrijk of in andere Europese landen gebeurt, kan ook een bedreiging vormen voor Nederland. Daarom is het goed om in de gaten te houden wat er in 2023 gebeurt. Dan kunnen er allerlei geharde jihadisten vrijkomen die internationale netwerken opzetten en mensen over de grens gaan inspireren.’
De vrees voor het toekomstig geweldpotentieel van gevangen jihadisten is ook ingegeven door de groeiende overlap tussen het jihadisme en zware, gewelddadige criminaliteit. Volgens Globsec maakten 56 van de 197 veroordeelde jihadisten zich voor hun islamitische radicalisering schuldig aan criminele vergrijpen als roofovervallen, moord en vuurwapendelicten. Vooral terreurorganisatie Islamitische Staat jaagt in zijn propagandamateriaal deze samensmelting van jihadisme en criminaliteit aan, omdat het rekruten oplevert die weinig moeite hebben het plegen van terroristische aanslagen. In gevangenissen zullen jihadisme en geweld nog meer verstrengeld raken, is de verwachting.
IS allerminst afgeschreven
‘De jihad in Europa gedijt goed in gevangenissen’, zegt Stanislav Matějka, een terrorismeonderzoeker van Globsec. ‘Veel van de nu veroordeelde terroristen raakten ook pas geradicaliseerd in de gevangenis. Nu ze weer gevangen zijn, kunnen zij op hun beurt anderen radicaliseren, of nieuwe jihadistische connecties leggen. Dat maakt ze daarom bij vrijlating tot een verhoogd veiligheidsrisico.’
Het door Globsec geschetste dreigingsbeeld van veroordeelde Europese jihadisten hangt samen met de conditie van Islamitische Staat. De terreurorganisatie is weliswaar in het nauw gedreven door de territoriale verliezen van het afgelopen jaar, en ook het aantal door IS geclaimde aanslagen in Europa is gedaald, maar afgeschreven is IS allerminst. Volgens een rapport van de Verenigde Naties dat vorige maand verscheen is IS zich ondergronds aan het hergroeperen. Europese veiligheidsdiensten denken daarom dat de achterliggende krachten achter terrorisme nog altijd aanwezig zijn en misschien wel meer acuut zijn dan ooit.
In het laatste dreigingsbeeld van de Nationaal Coördinator Terrorisme en Veiligheid (NCTV) wordt de kans op een aanslag in Nederland nog altijd reëel genoemd. Van belang voor dit dreigingsbeeld is het feit dat in de komende twee jaar in verschillende Europese landen meer dan tweehonderd veroordeelde jihadisten vrijgelaten zullen worden. Ook in Nederland zullen in de nabije toekomst veroordeelde jihadisten vrijkomen. Volgens de NCTV zullen zij waarschijnlijk nog altijd het jihadistisch gedachtegoed aanhangen en tijdens hun detentie toegang hebben gekregen tot nieuwe jihadistische en criminele netwerken.