Er is niets mis met nationalisme, het is een teken dat er burgers zijn die onze democratie willen redden
Nationalisme wordt vaak in de foute hoek geschilderd. Het wordt dan verbonden aan xenofobie en superioriteitsdenken, zaken waar een weldenkend mens natuurlijk niets mee van doen wil hebben.
Nationalisme wordt bovendien nogal eens verantwoordelijk gehouden voor beide wereldoorlogen, een bewering die overigens zelden wordt onderbouwd.
Nationalisme zou ten slotte een achterlijke vorm van denken zijn. De moderne, kosmopolitische mens zou zulk denken achter zich hebben gelaten. In Europa richt hij zich op de uitbouw van de Europese Unie.
Europees burgerschap komt slechts voor in de EU-verdragen, het bestaat niet als een levend verschijnsel
Handen ineen slaan
EU-leiders laten zich bijna steevast vijandig uit over het nationalisme. Maar wat zij proberen te creëren is niet iets dat wezenlijk anders is, laat staan van een hogere orde. Eurocraten en Eurofielen dromen van een Euronalisme; een saamhorigheidsgevoel op Europese schaal dat mede gebaseerd moet zijn op anti-Amerikanisme. Wij moeten volgens hen immers de handen ineen slaan om een vuist te kunnen maken tegen de Verenigde Staten, of tegen China.
Waarin verschilt dit Euronalisme van gewoon nationalisme? Niet in dat het beter of wezenlijk anders van aard is. Toch is er een belangrijk verschil. Euronalisme is kunstmatig, het leeft niet onder gewone burgers. Europees burgerschap komt slechts voor in de EU-verdragen, het bestaat niet als een levend verschijnsel. Daarentegen wortelt nationalisme in een authentiek nationaal besef.
Dat er een authentiek nationaal besef bestaat trekken de vijanden van het nationalisme in twijfel. Zij verwijzen graag naar het boek dat de antropoloog Benedict Anderson 35 jaar geleden uitbracht: 'Imagined Communities.' Anderson beweerde dat nationaal besef in het kielzog van Napoleon, ook in het verzet tegen hem, van bovenaf gecreëerd is. Hij gaat echter voorbij aan tal van blijken van een afzonderlijke nationale identiteit ruim voor 1800, in Nederland, Engeland, Frankrijk en tal van andere landen.
Onderlinge verbondenheid
Dit is ook een manco in het boek 'Nations and Nationalism' van de socioloog Ernest Gellner, dat in hetzelfde jaar verscheen als Anderson's werk. Maar Gellner komt ten minste de verdienste toe aan het moderne nationalisme een neutrale definitie te hebben gegeven: het streven van een volk dat zich onderling verbonden voelt naar een eigen politiek thuis.
Oude gewoonten en feesten staan onder druk of worden door de vreemdelingen aangevallen
Zulk streven kan problemen geven wanneer volken niet keurig langs heldere territoriale lijnen van elkander zijn gescheiden. Bij volken die wat dit betreft allang 'bevredigd' zijn, zoals Nederland, kan nationalisme een niet-zichtbare onderstroom worden, een luxe die volken zonder staat (Schotten, Catalanen, Koerden, etc.) zich niet kunnen veroorloven. Maar dat onze strijd voor een eigen staat al heel ver achter ons ligt, maakt niet dat wij onze neus behoren op te halen voor volken bij wie het streven naar een eigen politiek thuis (nog) niet is gerealiseerd.
Net als in enkele andere Europese landen, manifesteert het nationalisme zich in Nederland de laatste jaren openlijker. Dit komt doordat ons vanzelfsprekende politieke thuis wordt belaagd door Europese regelgeving enerzijds en immigratie van mensen met wie geen verbondenheid bestaat en die zich ook veelal niet verbonden tonen met onze samenleving en haar waarden anderzijds. Oude gewoonten en feesten staan onder druk of worden door de vreemdelingen aangevallen. Dat wij nog baas zijn in eigen land, komt steeds meer op de tocht te staan. Geen wonder dat Nederlanders dan houvast zoeken in eigen tradities en festiviteiten, en dat zij te kennen geven hun zelfbestuur niet te willen inruilen voor bestuur uit bijvoorbeeld vreemde, ongrijpbare Brusselse gebouwen.
Nationale gevoelens
Democratie vergt voldoende onderlinge verbondenheid. Het vereist ook dat er een gemeenschappelijke taal is waarin de nationale debatten worden gevoerd. Een waar parlement is niet een plek waarin verklaringen worden voorgelezen, waarvan de inhoud door hakkelende vertalers aan de andere parlementariërs kenbaar worden gemaakt. In een parlement moeten gedachten direct worden gewisseld, moeten meningen worden geslepen aan elkaar kritiek. Zo kan een op algemeen belang gebaseerde wetgeving tot stand komen.
Nationaal besef en democratisch burgerschap zijn nauw aan elkaar verbonden. Wees blij met de in Europa heroplevende nationale gevoelens. Het zijn tekenen dat er burgers zijn die onze democratie willen redden.
Patrick van Schie is historicus en directeur van de TeldersStichting, de liberale denktank van Nederland gelieerd aan de VVD. Hij schrijft deze column op persoonlijke titel. Wilt u meer lezen van Patrick van Schie? In dit dossier verzamelen wij alle artikelen.
Lees ook:
Dat nationalisme in de VS is niet verkeerd, maar er moet wel een grens aan zitten
Kan nationalisme ook goed zijn? Nee, zegt een collega van mij, slechte adem blijft slechte adem. Schrijft James Kennedy, Amerikaanse historicus met Nederlandse wortels.
De vlag symboliseert de overwinning op het nationalisme
Hoewel in mijn moeder geen spoortje nationalisme te bekennen is, hing ze zo lang haar gezondheid dat toeliet de vlag op 4 mei halfstok.