De verkoop van informatieve boeken, waaronder zelfhulpboeken uiteraard ook vallen, lieten in 2017 een stijging zien in de Boekenmonitor 2017. Er was dit jaar een toename van 3 procent op te merken en de omzet steeg met 4 procent. Uit de titels in de top honderd is af te leiden dat vooral de genres psychologie en mens en maatschappij deze groei stimuleren.
"Veel succesvolle zelfhulpboeken komen uit het buitenland, er zijn veel Amerikaanse schrijvers die ze maken", vertelt Marijke Schotanus-Dijkstra, geluksonderzoeker die onderzoek deed naar de effectiviteit van een zelfhulpcursus. "Deze boeken spreken vaak een groot publiek aan en zijn geschreven in een toegankelijke toon. Het gaat over problemen waarin veel mensen zich kunnen herkennen, met voorbeelden die mensen het gevoel geven: oja, zo ben ik ook."
De mens heeft altijd een soort gids en hulp nodig in het leven
Marianne Power, auteur van het boek Help Me!, waarvoor ze een jaar lang en elke maand leefde volgens de regels uit een ander zelfhulpboek, kan de hype rondom de adviesboeken wel verklaren. "De mens heeft altijd een soort gids en hulp nodig in het leven. Dat begon met filosofen als Aristoteles, maar inmiddels is het leven totaal anders geworden. Nu voelen mensen zich vaak niet goed genoeg, of voelen ze de druk om meer te doen om wel aan die Instagram-idealen te voldoen. We vliegen onszelf voorbij. Die druk zorgt ervoor dat we naar de zelfhulpboeken grijpen."
"Mensen ervaren steeds meer negatieve verschijnselen van de huidige prestatiemaatschappij, zoals stress, burn-out en depressie", stelt ook Milena Kriek, senior marketeer bij Boom uitgevers Amsterdam, over de reden dat er zo veel zelfhulpboeken uitkomen. "Dit bevordert de zelfredzaamheid van mensen. Op bepaalde onderwerpen ligt toch een drempel, mensen vinden het bijvoorbeeld lastig om naar een therapeut te stappen. Ze willen eerst via een boek onderzoeken of ze iets aan de situatie kunnen doen."
Nog weinig zelfhulpboeken voor jongeren
Boom geeft boeken uit die wetenschappelijk onderbouwd en door vakprofessionals zoals psychologen en hoogleraren geschreven zijn. "We merken dat deze boeken goed lopen, we zien ook dat steeds jongere mensen de boeken kopen." Overigens zijn er nog weinig zelfhulpboeken voor jongeren en die zouden er wel moeten komen, stelt Kriek.
"Er worden vooral boeken verkocht waarin je als lezer zelf aan de slag kunt gaan met stress, burn-out of lichte depressieklachten", zegt de marketeer van de uitgeverij. Ook titels die over compassie in je leven en mindfulness gaan zijn gewild. "Hoewel dat laatste wel over zijn grootste hype heen is. We zien een verschuiving in de trend van mindfulness en acceptatie naar het zoeken naar meer zingeving en het juist actief aanpakken van problemen."
Ik accepteer mezelf nu veel meer, ben veel meer ontspannen en minder streng voor mezelf
Zelfhulpboekervaringsdeskundige Power besloot haar leesuitdaging aan te gaan toen haar leven niet meer liep zoals zij wilde. "Ik wilde slank zijn, rijk, een geweldige kledingkast hebben. Na dit jaar is dat allemaal niet verbeterd, maar ik accepteer mezelf nu veel meer, ben veel meer ontspannen en minder streng voor mezelf. Als ik voorheen een kamer in liep, keek ik gelijk wie er beter uitzag dan ik, of wie er succesvoller was. Dat doe ik niet meer en dat bespaart zo veel energie."
Power las in totaal twaalf boeken, die niet allemaal even nuttig bleken. "Het meest heb ik gehad aan De kracht van het nu (Eckhart Tolle, red.)", vertelt de auteur. "Hierdoor ben ik het leven beter gaan waarderen. Het boek gaat over de stem in je hoofd die dingen kan verwoesten. Je kunt je elk moment wel zorgen maken om iets, maar het enige wat er toe doet, is het nu." Power las het boek eerder ook al, maar legde het toen snel weer weg. "Het is een van die boeken die werkt als je 'm op het juiste moment leest."
Goede zelfhulpboeken moeten hun nut bewijzen
Waar moet een goed zelfhulpboek aan voldoen? "Goede boeken moeten hun nut bewijzen", zegt Kriek. "Een goed zelfhulpboek is evidence based, wat inhoudt dat de theorie in het boek wetenschappelijk onderbouwd is en door een professional geschreven moet zijn. Het is ook belangrijk dat het boek een goede afwisseling biedt tussen theorie en oefeningen die de lezer direct kan toepassen."
Maar hoewel zo'n zelfhulpboek in veel gevallen is opgebouwd uit wetenschappelijke literatuur, wordt niet getest of het boek zelf ook effectief is. Schotanus-Dijkstra is een van de eersten die hier wel naar heeft gekeken. "Het boek dat wij onderzochten bleek effectief, maar hierbij geldt als voorwaarde dat je er wel actief iets aan moet doen. In dit geval moesten de lezers aan de slag met oefeningen en kregen ze persoonlijke mailbegeleiding."
Power vindt het het prettigst wanneer een auteur in een zelfhulpboek eerlijk is. "Dat kan Brené Brown goed, de auteur van Daring Greatly. Ze praat niet op een manier dat zij alle antwoorden heeft. Ze zegt niet: dit moet je niet en wel doen, want dan voel je je beter. Accepteren dat het leven zwaar kan zijn, geeft geruststelling."
Een goed zelfhulpboek bevat volgens Power dan ook die eerlijke toon. "Zolang de auteur eerlijk is en goede intenties heeft, kan zo'n boek goed werken."
Hoe kan je leven veranderen na het lezen van een zelfhulpboek?
De kans dat een leven 180 graden zal draaien na het leven van een zelfhulpboek, acht Schotanus-Dijkstra klein. "Je haalt er meestal hoogstens inspiratie of wat inzichten uit, maar als je wil veranderen, moet je er echt iets voor doen." Als voorbeelden hierbij noemt zij het volgen van een cursus, een lezing, het volgen van adviezen van een coach of het bezoek aan een psycholoog. "Je moet dus wel een bepaalde maat van discipline hebben."
Desondanks kunnen de boeken die meer als leesboek fungeren - volgens Schotanus-Dijkstra vaak de populairdere titels - wel kleine veranderingen teweegbrengen. "Ik kan me voorstellen dat je meer inzichten opdoet door dat soort boeken. Stel dat je door zo'n boek besluit om je telefoon vaker uit te zetten, dan zijn dat kleine dingen die toch een groot verschil kunnen maken."
Ook Kriek stelt dat een zelfhulpboek er waarschijnlijk niet voor kan zorgen dat je leven totaal verandert. "Het lost niet in een keer al je problemen op, maar kan je zeker een stap verder helpen in de goede richting. Maar lezen alleen is niet voldoende en gedrag veranderen kost tijd. Naast theorie bevat een goed zelfhulpboek ook altijd oefeningen om als lezer mee aan de slag te gaan."
Toch schuilt er volgens Power ook een gevaar in de zelfhulpboeken. "We krijgen hierdoor weer anderen redenen om kritiek op onszelf te hebben, als het ons ondanks de boeken niet lukt om toch elke dag gelukkig en positief te zijn. Dat kan als falen voelen."
Probeer daarom - naast het lezen van de boeken - ook met elkaar te praten, adviseert de schrijver. "Praat eerlijk over wat je dwarszit. In plaats van proberen perfect te zijn, moet je meer eerlijke gesprekken voeren die je doen beseffen dat je niet de enige bent. Dat voelt als een ontzettende opluchting."