Vraag een willekeurig persoon waar hij bij het woord 'safari' aan denkt, en de kans is groot dat hij over Afrika begint; over olifanten, leeuwen en giraffen spotten vanuit een grote terreinwagen met achter het stuur een stoere ranger die de meest exotische dier- en plantsoorten aanwijst als een kundige bioloog.
Zo'n safari is vaak een spannende zoektocht die gepaard gaat met avontuur. Want welke dieren ga je tegenkomen? En wanneer zie je ze?
Wat veel mensen niet weten, is dat je dichter bij huis ook op safari kunt. Van beversafari in de Biesbosch en zeehonden spotten in Zeeland tot edelhertexcursie op de Veluwe.
Verliefde edelherten
Iedere speurtocht naar een wild dier heeft zo zijn eigen seizoen. Laurens Jansen, boswachter Midden-Veluwe: "De reeënbronst zit er net op en nu is het edelhert aan de beurt."
In Nederland leven ruim drieduizend edelherten op de Veluwe en de Oostvaardersplassen. In september en oktober start hun bronst, en die is spectaculair. "Tijdens deze voortplantingsperiode zoeken de mannetjes en vrouwtjes, die normaal gesproken gescheiden van elkaar in groepen leven, elkaar op", zegt Jansen.
Jan Paulides van Vereniging Het Edelhert vult aan: "Het edelhert is een schuw dier. Tijdens de bronst laat hij zichzelf zien en dat is echt bijzonder, want dat doet hij de rest van het jaar niet zo snel."
De koning van de Veluwe
De mannetjes doen er die periode alles aan om er zo aantrekkelijk mogelijk uit te zien voor de vrouwelijke edelherten. "Ze zien er imposant uit en staan strak van de testosteron. Hun gewei groeit en doordat ze er van alles op dragen, lijkt het nog veel groter. De koning van de Veluwe laat zich zien", legt Jansen uit.
Ook ontstaan er opstootjes tussen de mannetjes die hun groepen met vrouwtjes, de zogenaamde roedels, beschermen tegen mogelijke rivalen.
Gorgelen uit de keelzak
Edelherten zijn de grootste zoogdieren die in Nederland in het wild leven. Het 'burlen', een ontzettend hard oergeluid dat de mannetjes alleen tijdens de bronst produceren, maakt het machogedrag in het paringsseizoen compleet. Het geluid is een soort gorgel uit de keelzak die tijdens de paringsperiode extra groot is.
Volgens Paulides is het geluid het best te vergelijken met koeiengeloei. "Het maakt het spotten van de dieren een stuk gemakkelijker, doordat ze verraden waar ze zijn", vult hij aan.
Alleen tijdens de paringsperiode maakt het dier dit geluid, de rest van het jaar is het niet in staat het geluid te produceren. "Dat komt door de hormonen. Vergelijk het met het hebben van de baard in de keel", zegt Paulides.
Gratis kijken bij observatieplekken
In zowel de Veluwe als de Oostvaardersplassen zijn tijdens de bronst speciale observatieplaatsen ingericht. Belangstellenden kunnen daar gratis kijken en luisteren naar de grote herten die bezig zijn het met kiezen van geschikte partners.
Omdat de dieren overdag rusten is de beste tijd om te kijken 's ochtends rond zonsopkomst of 's avonds als het begint te schemeren. "Er is niets mooiers dan wandelen in het donker met aan de hemel de volle maan. En dan het geburl van de herten in de verte, of soms ineens heel dichtbij."
Volgens boswachter Jansen is de bronstperiode beslist bijzonder en de moeite waard om te aanschouwen. Hij zegt dat de herten deze periode vooral met zichzelf bezig zijn. Grote belangstelling van mensen die naar de bronst komen kijken, is niet storend voor de dieren.
"Althans, als mensen zich aan de regels houden." De boswachter doelt op de speciale kijk- en luisterplekken die worden ingericht tijdens de bronst.
Jansen zegt dat de toenemende populariteit van de bronst soms voor problemen zorgt. "Mensen die van de wandelpaden gaan, kunnen ervoor zorgen dat de roedels uit elkaar vallen en dat is niet de bedoeling." Daarom is er in het najaar extra toezicht in de natuurgebieden.
Speciale edelhertexcursies
Speciale safari's worden georganiseerd door Stichting Hoge Veluwe, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer. Marcel van Dun, woordvoerder van laatstgenoemde organisatie vertelt dat de excursies erg populair zijn. "De 480 plekken die er zijn voor een wandelexcursie op de Veluwe, zijn al bijna allemaal geboekt."
Voor de safari's over de Oostvaardersplassen is 60 procent van de plaatsen vergeven. "Wie mee wil, moet er snel bij zijn. We zijn nagenoeg altijd volledig uitverkocht", zegt Van Dun. Ook Jose Lamain van Natuurmonumenten zegt dat hun excursies snel volgeboekt zijn.
Ondanks dat, kan iedereen die het leuk vindt naar de edelherten kijken. "Bezoekers kunnen ook op eigen houtje bij uitkijkpunt De Elsberg naar de bronst kijken. Tot zonsondergang kunnen bezoekers daar terecht", vult Lamain aan.
Paulides raadt aan om zelf op avontuur te gaan. "Het is spannender om zelf op pad te gaan." Omdat veel observatiepunten na zonsondergang niet toegankelijk zijn, tipt hij de Niersenseweg tussen Niersen en Elspeet.
Veilige hobby
Op de fiets- en wandelroute spotte de hertenliefhebber al eens edelherten van heel dichtbij. "Je kunt er wandelen, of gewoon ergens gaan zitten en luisteren. Er zat eens een hert áchter me in de bosjes."
Paulides vult lachend aan dat het hert normaal gesproken de mens niet opzoekt. "Al had ik die keer toen het hert zo dicht bij me was wel mijn hart in de keel zitten." Desondanks benadrukt hij dat op hertensafari gaan echt een veilige hobby is. "Ze zijn banger voor jou dan andersom."
De edelhertenbronst vindt plaats in september en oktober. Het hoogtepunt is van 15 september tot 15 oktober. Als de bronst voorbij is, stoppen ze met burlen, vormen de mannetjes en vrouwtjes weer groepen en trekken de dieren zich weer terug.