Geweld in Oost-Duits Chemnitz leidt tot brede vertrouwenscrisis

Diverse smeulende haarden van onvrede in Duitsland zijn deze week hoog opgelaaid, door het geweld in de straten van de Oost-Duitse stad Chemnitz. Wat begon met een dodelijke steekpartij en de racistische reactie daarop, is uitgegroeid tot een maatschappelijke en politieke vertrouwenscrisis van formaat.

Zowel bij rechts als bij links Duitsland, als bij mensen die daartussenin zitten, raakt de kwestie gevoelige zenuwen. En extreemrechts heeft de situatie aangegrepen voor openlijke uitingen van haat en racisme.

Het ging meteen om grote vragen waar Duitsland allang mee worstelt. Over veiligheid, de zwaktes van de rechtsstaat en verwevenheid van extreemrechtse groepen met de politie in het oosten van Duitsland. En zelfs over de vraag of deelstaat Saksen, bakermat van Pegida en bolwerk van de AfD, zo langzamerhand eigenlijk nog wel bij de bondsrepubliek kan horen.

Toen in de nacht van zaterdag op zondag in het centrum van Chemnitz een Duitser omkwam door messteken, waarvan een Irakees en een Syriër worden verdacht, waren er zondagmiddag al meteen twee protestdemonstraties. In één daarvan liepen honderden hooligans en neonazi’s mee. Er werden racistische leuzen gebruld, sommigen brachten de Hitlergroet en vielen op straat enkele willekeurige mensen aan, die ze op grond van hun uiterlijk voor mensen met migratie-achtergrond hielden.

Lees ook deze reportage van de protesten in Chemnitz: ‘Zwijnen, ga werken’ roepen ze van rechts

De ontsteltenis was groot, tot op het hoogste niveau in Berlijn. Dat in Duitsland weer mensen vanwege hun afkomst op straat worden opgejaagd, was een schrikbeeld dat alom scherp werd veroordeeld. Alleen een bondsdaglid van de AfD toonde begrip voor de uitbarsting van geweld, en zei dat het „burgerplicht” is om de „messenmigratie” te stoppen als de staat zijn burgers niet meer kan beschermen.

Chemnitz kwam de hele week niet tot rust. Donderdagavond was er weer een demonstratie en zaterdag is er weer een.

Zo werd het beeld versterkt dat extreemrechts in Saksen vrij spel heeft

Waarom zoveel meer aandacht en verontwaardiging voor een uit de hand gelopen demonstratie, zei menig deelnemer aan een grote betoging op maandagavond, en zo weinig aandacht voor de gedode Duitser – en voor de vluchtelingenproblematiek die volgens hen tot de moord had geleid? Ze voelden zich in hun bitterheid bevestigd, en lieten dat duidelijk blijken, vijfduizend man sterk tegenover een tegendemonstratie van ongeveer duizend betogers die juist protesteerden tegen het geweld tegen mensen met een donker uiterlijk.

Ook maandag liep het uit de hand. De politie had te weinig agenten op de been gebracht en zo werd het beeld versterkt dat de staat te zwak is om de orde te bewaren, dat extreemrechts zo’n beetje vrij spel heeft in Saksen.

Al jaren zijn er aanwijzingen dat binnen de politie van Saksen sympathie bestaat voor radicaal-rechts. Twee weken geleden hielden agenten bij een Pegida-betoging in Dresden een camerateam van de ZDF drie kwartier vast, op aanwijzing van een agressieve Pegida-betoger die kwaad was dat hij gefilmd werd. Deze man, met zonnebril en hoedje in de kleuren van de Duitse vlag, bleek later een medewerker van de recherche op een privéuitstapje te zijn. Om de vermeende verwevenheid aan te klagen van Pegida en politie (Polizei) wordt op twitter nu de hashtag #Pegizei gebruikt.

Lees ook dit opiniestuk: Ik ben bang voor de toekomst van Duitsland

Het vertrouwen in politie en justitie werd verder geschaad toen bleek dat de officiële aanklacht tegen de verdachten van de steekpartij was toegespeeld aan de oprichter van Pegida. Die zette het document op twitter, inclusief persoonlijke gegevens van de verdachten en getuigen. Een medewerker van justitie in Dresden heeft inmiddels tegenover Bild bekend dat hij de aanklacht heeft gefotografeerd en doorgestuurd naar Pegida – „om de waarheid aan het licht te brengen”.

De AfD haalde afgelopen jaar in Saksen bij de bondsdagverkiezingen de meeste stemmen. Het nieuws dat zeker één van de verdachten een afgewezen asielzoeker is die allang uitgezet had moeten worden, zal het al geringe vertrouwen in de deelstaatregering van minister-president Kretschmer (CDU) verder ondermijnen.