Opinie op Zondag: Bevrijd ons van het religieuze exceptionalisme

Europa wordt momenteel geplaagd door de grootste mazelenepidemie in jaren, met tot nu toe 41 duizend patiënten, onder wie 37 dodelijke slachtoffers, veelal jonge kinderen. Ook in Nederland is de vaccinatiegraad tegen de mazelen het afgelopen jaar licht gedaald; van 91,2 naar 90,2 procent. Het streefpercentage van de WHO ligt op 95 procent; daarmee is er sprake van groepsimmuniteit. In gemeenten als Urk en Barneveld liggen de vaccinatiepercentages maar tussen de 50 en 70 procent.

Whataboutism

Misschien vindt u 37 mazelen-doden in de EU verwaarloosbaar weinig, zoals de SGP-jongeren die in Trouw schreven dat ‘het aantal slachtoffers van roken of een ongezonde leefstijl vele malen hoger ligt’. Dat klopt, maar is een irrelevante afleidingsmanoeuvre, ook wel bekend als whataboutism: als iemand een probleem aankaart, is er altijd wel een erger probleem te verzinnen. Het is bovendien een vals dilemma: je kunt prima én tegen roken, én voor mazelenvaccinaties zijn.

Dat er grotere gezondheidsproblemen bestaan, betekent niet dat we een kleinschaligere ramp maar voor lief moeten nemen. Zeker niet als we de middelen ruimschoots tot onze beschikking hebben om kinderen en ouders deze ellende te besparen. Daarom stelde de voorzitter van het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik recentelijk voor om te korten op kinderbijslag als ouders niet vaccineren. VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff – doorgaans fel gekant tegen overheidsdwang – overweegt serieus te pleiten voor vaccinatieplicht, en vindt dat de kinderopvang niet-gevaccineerde kinderen mag weigeren.

Tegenwoordig zijn het niet alleen meer de strenggelovige christenen en antroposofen die weigeren hun kinderen te laten vaccineren; er is ook een grote niet-religieuze anti-vaccinatie-beweging op gang gekomen, die de wetenschap achter vaccineren wantrouwt. Opmerkelijk genoeg veroordelen de SGP-jongeren deze ontwikkeling scherp. Zij maken een onderscheid tussen hun eigen redenen om niet te vaccineren en die van de zogenaamde ‘anti-vaxxers’: ‘Waar de eerste groep handelt uit wantrouwen tegenover de overheid of de farmaceutische industrie, handelt de tweede groep vanuit een vertrouwen in God, die hun leven leidt.’

Religieus exceptionalisme

Het is een typisch voorbeeld van religieus exceptionalisme: je mag meer als je religieuze motieven aandraagt. Dat vinden niet alleen veel gelovigen, maar daarin voorziet onze wet op sommige punten zelfs. Zo mogen religieuze scholen discrimineren in hun aannamebeleid, betalen religieuze instellingen minder belasting dan bijvoorbeeld sportclubs, en wordt er alleen voor ‘gemoedsbezwaarden’ op grond van hun geloof een uitzondering gemaakt op de verzekeringsplicht. Bovendien heeft de rechter onlangs bepaald dat zulke uitzonderingen niet voor aanhangers van elk of geen geloof tellen.

Dat is de implicatie van de uitspraak van de Raad van State over het dragen van een vergiet op de pasfoto op officiële documenten. Ja, het Vliegend Spaghettimonster is inderdaad satire. Satire die u misschien niet bijzonder grappig vindt en die een tikje puberaal aandoet, maar wie daarom het oordeel van de Raad toejuicht, mist een belangrijk punt. De zaak gaat niet om de vraag of iemand met een vergiet of hoofddoek op de foto mag of niet, maar om de fundamentelere vraag of onze wet willekeur en discriminatie op grond van (on)geloof in de hand werkt.

Het antwoord blijkt bevestigend en in strijd met artikel 1 van de Grondwet; dat zou ervoor moeten zorgen dat aan iedereen dezelfde mate van bedekking op officiële foto’s toegestaan is, ongeacht de inhoud van hun religie of levensovertuiging. Christenen, moslims en joden hoeven ook geen verantwoording over de aard en inhoud van hun geloof af te leggen voordat zij als religieus meetellen; het feit dat zij zichzelf daartoe rekenen volstaat, dus dat zou ook voor de vergietdragers moeten gelden. Maar het zou nog beter zijn als religie überhaupt niet ter zake deed; gelijke regels voor iedereen, of de bedekking nu voortkomt uit satire, hindoeïsme, of humanisme. Als het van principieel belang is dat hoofd en oren geheel zichtbaar zijn, is dat bij iedereen belangrijk; zo niet, idem.

Boete voor niet-vaccineren

Datzelfde geldt voor mensen die hun kinderen niet laten vaccineren. Het is geen gek idee om hen te beboeten, zoals we ook mensen die hun kinderen geen gordel omdoen – en dus onnodig aan gevaar blootstellen – een boete geven; bijvoorbeeld door de kinderbijslag te korten. Het doet er niet toe of de motivatie wantrouwen tegen de overheid of juist vertrouwen in God is: voor de staat zijn beide redenen precies even nietszeggend. Net als voor het kind dat door de mazelen levenslang doof is of overlijdt, trouwens. Het is ook opmerkelijk dat korten op de kinderbijslag gelovigen voor een gewetensdilemma plaatst: wie het leven van zijn kinderen in de handen van God durft te leggen, kan er toch zeker ook wel op vertrouwen dat de Heer het hen laat redden met iets minder kinderbijslag?

De prioriteit van de overheid is bescherming van jonge kinderen. Van baby’s die de vaccinaties nog niet hebben gehad en daardoor gevaar lopen bij een lagere dekkingsgraad, maar ook van kinderen die de pech hebben om bij niet-vaccinerende ouders geboren te worden en daarom onnodige gezondheidsrisico’s lopen. Op grond van welke overtuiging iemand ervoor kiest om kinderen bloot te stellen aan nare ziektes, is totaal irrelevant. 

_{Rosa van Gool is classica en publiciste.}