Poolse regering beperkt demonstratierecht
Demonstreren in Polen is moeilijker geworden voor wie ontevreden is over de regering. Een nieuwe wetswijziging perkt het recht van vrije vergadering in met twee opvallende voorwaarden. Manifestaties die door de staat of door kerkelijke organisaties worden georganiseerd, krijgen voorrang boven die van gewone burgers. Ook krijgen zogeheten 'cyclische' demonstraties voorrang bij twee aangekondigde demonstraties op hetzelfde moment.
Met 'cyclisch' doelt de regering op maandelijks of jaarlijks terugkerende manifestaties op vaste dagen, ter herdenking van 'zwaarwegende momenten uit de geschiedenis van Polen'. Bekendste voorbeelden zijn Onafhankelijkheidsdag (11 november) en de herdenking van de vliegramp bij Smolensk, iedere tiende van de maand in Warschau.
'Het communisme is terug!', riepen boze oppositieleden toen de wijziging vrijdag werd aangenomen door het Poolse Lagerhuis. Een verzoek voor een hoorzitting over de wet werd eerder in de week genegeerd. Alleen de senaat moet nu nog akkoord gaan.
De bedoeling is dat regionale autoriteiten een bepaalde dag en tijd voor minimaal drie jaar toewijzen aan één demonstrerende partij. Met name 'Smolensk' geldt als heilig in kringen van de conservatief-populistische regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS). Mogelijk wil PiS obstructie van de maandelijkse bijeenkomsten door de gemeente Warschau voor zijn. In Warschau is de burgemeester lid van het rivaliserende Bugerplatform.
Critici zijn bang dat PiS op deze manier het monopolie krijgt op belangrijke demonstratiedagen. Nu is het nog zo dat een bonte stoet oppositiepartijen tijdens Onafhankelijkheidsdag de straat op gaat, variërend van extreemrechts tot het linkse Comité ter bescherming van de Democratie (KOD). Op papier kan de regering straks iedere door de oppositie georganiseerde manifestatie annuleren door (met voorrang) een tegendemonstratie te plannen op hetzelfde moment en dezelfde plek. Staan beide groepen 100 meter uit elkaar, dan kunnen ze wel allebei doorgaan.
Grote vraag is hoe streng de wet in de praktijk zal worden toegepast
Minister van Binnenlandse Zaken Mariusz Blaszczak bezweert dat de wet alleen bedoeld is om confrontaties tussen demonstranten te voorkomen. Dat leverde hem de hoon op van Burgerplatform (PO). 'Weet u nog hoe de communisten in 1981 en '82 de introductie van een avondklok rechtvaardigden?', vroeg PO-parlementslid Slawomir Nitras. 'Met het voorwendsel dat er anders gevechten zouden uitbreken.'
Grote vraag is hoe streng de wet in de praktijk zal worden toegepast. Polen zijn een vurig en rebels volk en de kans lijkt klein dat ze zich door deze wet zullen laten tegenhouden om de straat op te gaan.
'Vrijheid van vergadering is een recht van individuen, niet van de staat', zegt de Poolse Ombudsman Adam Bodnar aan de telefoon. Bodnar heeft zijn zorgen over de wet geuit in een brief aan het parlement. 'Ik weet niet wat de intenties hierachter zijn, maar ik ben heel bezorgd. De realiteit in Polen is op dit moment behoorlijk onvoorspelbaar.'
Onder de zittende PiS-regering zijn stilaan de contouren zichtbaar van een autoritair model met steeds minder democratische waarborgen. De regering heeft de staatsmedia aan banden gelegd, verkeert op voet van oorlog met het Constitutionele Hof en kan dankzij de absolute meerderheid van PiS in hoog tempo controversiële wetten door het parlement jagen. De Europese Commissie startte begin 2016 - een unicum in de Europese geschiedenis - een onderzoek naar de stand van de rechtsstaat in Polen, maar voorlopig zonder tastbaar resultaat.
Vrijheid van vergadering is een recht van individuen, niet van de staat