Er zijn redenen tot grote bezorgdheid over de toekomst van de Europese Unie

Natuurlijk maakt het een verschil wie wint in de presidentsverkiezing in Oostenrijk of in het referendum in Italië. De extreemrechtse kandidaat heeft zijn nederlaag toegegeven, en dus wordt de groene kandi­daat het nieuwe (cere­moniële) staatshoofd van Oostenrijk. Oef, dus.

Maar ook niet veel meer dan ‘oef’. Zeker nu ook de regering-Renzi op vallen staat omdat ze geen meerderheid achter een ‘ja’ gekregen heeft voor haar hervormingsplannen, zijn er redenen tot grote bezorgdheid over de toekomst van de Europese Unie.

Van de Europese Unie? Ja, want ook al oordeel­den de Italianen en Oostenrijkers dit weekend over nationale thema’s – en doen onder meer de Fransen, Nederlanders en Duitsers dat volgend jaar – toch hangt over al die spannende verkiezingen en referenda de schaduw van Europa.

Dat zittende regeringsleiders en traditionele partijen zo succesvol worden uitgedaagd door radicaal-rechtse en/of populistische bewegingen, heeft veel te maken met onvrede over en wantrouwen in de politiek van de Europese Unie. Dat is niet eens unfair, want het zijn die nationale leiders die in de Raad of via hun afvaardiging in de Europese Commissie die betwiste Europese besluitvorming vormgeven.

Dat Europese onbehagen zou ons eigenlijk niet mogen verrassen. Het is niet nieuw, het wordt door de heropleving van het populis­tische anti-EU-nationalisme plots zichtbaar gemaakt. Bij de jongste Europese verkiezingen lag de opkomst op een historisch dieptepunt van 42,6 procent. In Nederland bedroeg de opkomst 37 procent, in Frankrijk 42 en in Duitsland 48 procent. Die trend is niet nieuw, maar heeft ons te weinig gealarmeerd.

Ondanks hun riskante, onrealistische en soms weerzinwekkende ideeën moeten we de Europese populisten daarom toch erkentelijk zijn. Zij brengen een grote groep mensen die politiek afgehaakt zijn weer binnen in de democratische ruimte. Ook hun stem telt weer mee. Dat is soms lastig, maar dat is democratie.

De Europese Unie blijft een van de meest ambitieuze vredesprojecten uit de moderne wereldgeschiedenis. Maar gaandeweg is die EU vergeten om te kijken of iedereen nog mee was. Toen bleek dat open grenzen complexer waren dan vlot doorrijden in Luxemburg, en de euro ingewikkelder dan geen spaarpotten meer vol vreemde munten, had Europa amper nog een verhaal om de onvrede te ontzenuwen.

Dat is dan ook de dwingende vraag die al die systeemuitdagers stellen: wat in die soms teleurstellende, hemeltergende Europese Unie vinden we toch de moeite waard om democratisch voor te knokken? Welke toekomst verbeelden wij ons samen? Het antwoord zal zwaarder moeten wegen dan goedkope roaming of gratis interrailpassen.