Opinie op Zondag: Integratie is geen eenrichtingsweg

Duitsers zijn bierdrinkers. Als u een Duitser iets te drinken wilt aanbieden, zet u hem natuurlijk een pint voor. Toch?

Een stereotype is een beeld over een groep dat geldt voor alle leden van die groep. De houding die men op grond van een stereotype aanneemt heet dan een vooroordeel. Stereotypen en vooroordelen zijn producten van onze evolutie. Ze maken de wereld overzichtelijk en beheersbaar en helpen ons om snel te handelen en beslissingen te nemen. Stereotypen en vooroordelen redden ook levens. Zo deinst u automatisch terug als u onverwachts een slang op de grond ziet kruipen. U heeft niet snel de neiging om eerst van dichtbij te onderzoeken of het in dit geval niet om een onschuldige soort gaat.

In een van de documentaires van de onvolprezen Sunny Bergman (zie YouTube) wordt een klassiek sociaal psychologisch experiment uitgevoerd in het Amsterdamse Vondelpark. Het progressief-liberale publiek wordt geconfronteerd met een jonge man die worstelt met het openbreken van het slot van een damesfiets, inclusief kinderzitje. Wanneer de man een donkere of getinte huidskleur heeft, stuurt het publiek voortdurend de politie op hem af. Hij wordt gefotografeerd en men is bang dat hij agressief wordt als hij wordt aangesproken. Wanneer de man een witte huidskleur heeft, wordt hij gezien als een vader die zijn fietssleuteltje kwijt is. Hij wordt zelfs geholpen om de ketting door te knippen.

Stereotypen en vooroordelen

Rechtstatelijk horen we er vanuit te gaan dat de huidskleur geen oorzaak en gevolg relatie heeft met fietsendiefstal. Het maken van onderscheid op basis van irrelevante kenmerken is een strafbaar feit. Het heet discriminatie. Dat is wat in dit voorbeeld feitelijk de nepfietsendieven met donkere huidskleur overkomt. Tegelijk wringt daar de schoen, want niemand van het publiek heeft weloverwogen de bedoeling om te discrimineren. Criminaliteit en donkere of getinte huidskleur worden hier aan elkaar gekoppeld zonder dat men bewust is van deze ongewenste associatie. Dit filmpje toont pijnlijk aan dat stereotypen en vooroordelen ons in het verkeer tussen mensen ook behoorlijk dwars kunnen zitten.

Hoe zou het zijn als je voortdurend onderworpen bent aan dit soort associatief gedrag van anderen? Het is in ieder geval een zware psychische belasting waar je dagelijks mee moet kunnen omgaan. Verschillende mensen reageren verschillend op grond van hun eigen persoonlijkheid. Wie in de vormingsjaren een stevige basis heeft meegekregen, kan het fenomeen negeren en de rug rechthouden. Wie een minder stevige basis heeft, of nog de trauma’s van oorlog of vervolging met zich meedraagt, kan sociaal-psychisch behoorlijk gehinderd worden en geïsoleerd raken. Sommigen trekken zich terug in een ‘veilige’ eigen groep. Althans als je een eigen groep hebt, zoals bij grotere migrantengroepen het geval is.

Nieuwkomers

In de Volkskrant van 12 juli klaagt een aantal vluchtelingenstudenten over hun isolement en het gebrek aan sociale contacten met Nederlandse studenten. ‘Tijdens een gezamenlijke opdracht is er soms een poosje intensief contact met studiegenoten. Maar als de presentatie erop zit, is het contact ook voorbij. Dan loopt zo'n studiegenoot me gewoon voorbij, zonder hallo te zeggen.', klaagt een Syrische vluchtelingstudent. ‘Als ik later een baan heb, hoop ik meer contact met Nederlanders kunnen maken om te kunnen integreren.’, merkt een andere optimistisch op.

Perspectief

De nieuwkomers bestaan. Ongeacht wat we van hun aanwezigheid vinden. Wie voortdurend het gevoel krijgt ongewenst te zijn, of nog erger: onterecht een plek te hebben ingenomen, kan niet integreren. Er valt nergens in te integreren. Integratie is geen eenrichtingsweg. We vragen aan nieuwkomers om in te burgeren, om onze gewoontes en gebruiken te leren kennen en zich daartoe te verhouden. Aan deze eisen kunnen ze alleen voldoen als we niet met de rug naar hen toe gaan staan. Er moet wel een perspectief zijn dat de nieuwkomer er een van ons zou kunnen worden. En juist hier wringt de schoen in veel Europese landen. Je kunt een Amerikaan of een Canadees worden, ongeacht hoe je eruit ziet of hoe je naam klinkt. Maar in Europa word je op zijn best een ‘passport holder’. Europeanen zitten nog te vaak vast in het rouwproces over hun etnisch homogene samenlevingen uit het verleden.

Willen de Europese samenlevingen dat de integratie van de nieuwkomers slaagt, dan moet de boodschap naar de nieuwkomers er een zijn met perspectief. Leer de taal, ga studeren of werken, wees zoals wij: trots op onze vrijheden, democratische tradities en de seculiere rechtstaat. Deel je deze waarden met ons, dan word je een van ons, ongeacht hoe je eruit ziet of hoe je naam klinkt. Want onze samenleving is geen etnisch specifieke samenleving, maar een waarde gemeenschap.

_{Keyvan Shahbazi is publicist en als cultureel psycholoog verbonden aan de Politieacademie.}