Fabriek in Turkije, winkel in Nederland: wat voelen deze ondernemers van de val van de lira?

In beddenzaak My Box, tegenover autowasstraat Ava aan de rand van Arnhem, komt de hele Turkse handelsketen voorbij. De zaak is net een maand open, maar er hangen nu al stickers op de ramen met leegverkoop. Binnen stopt eigenaar Yusuf Karaaslan (34) de ene na de andere Marlboro-sigaret tussen glimlachende lippen. Zijn zaken gaan goed.

Voor de deur, naast een BMW met kenteken uit München, hangt exporteur van Turkse bedden Mustafa Capan (32) onophoudelijk aan de telefoon. Zijn handel gaat minder goed. ‘De constante koerswisseling van de Turkse lira legt de hele handelsketen plat’, zegt Capan – polsbandje om de rechterarm, mooi klokje om de linker, zwart colbertje, vlasbaardje. ‘Het is een domino-effect: niemand durft geld uit te geven zolang de toekomst onzeker is.’

De koersval van de Turkse lira veroorzaakt grote problemen in Turkije. De ­Kamer van Koophandel adviseert Nederlandse ondernemers die exporteren naar Turkije (gedeeltelijke) vooruitbetaling te verzekeren. Maar de koersval pakt niet voor iedereen slecht uit. ‘In Nederland zeggen alle Turken dat ze het zo vreselijk vinden voor Turkije’, zegt Karaaslan van de beddenwinkel. ‘Maar geloof mij maar: ze maken dikke winst.’

In de outlet-groothandel van de beddenverkoper staan honderden matrassen, rijen dik en meters hoog opgestapeld. En dan heb je zijn loods nog niet gezien, zegt hij. Vandaar dat er ‘leegverkoop’ op zijn etalage staat: de winkel zit vol, die moet leeg en dat gaat vooralsnog lekker.

De zwakke Turkse lira geeft de winst een extra duwtje. Karaaslan pakt zijn rekenmachine erbij. ‘Ik verkoop bedden en matrassen in euro’s, in Nederland en de rest van Europa. Maar ik betaal mijn werk­nemers in onze fabriek in Turkije in Turkse lira (TL). Neem een salaris van 1.500 TL per maand. Twee jaar geleden, toen je voor een euro 3,5 TL kreeg, moest ik daarvoor 428 euro storten. Nu krijg je twee keer zoveel TL voor een euro, dus een salaris kost me nog maar de helft. Dat is 214 euro maandelijks winst op het arbeidsloon. Keer ruim driehonderd werknemers. ­Reken maar uit.’ En weer is daar de grote grijns, boven een kopje koffie ditmaal.

Lira-dollarmoment

Maar als de crisis met de lira voortduurt, komt er ergens in kink in de kabel. Internationale handel rond Turkije vindt grotendeels plaats in dollars. Karaaslan koopt zijn grondstoffen in dollars, laat matrassen maken in Turkije of koopt ze in dollars van andere Turkse fabrieken, en verkoopt ze in Europa in euro’s. Maar de Turkse ­valuta is de lira. Ergens in de keten zit een lira-dollarmoment, en trekt een partij aan het kortste of juist langste eind. Karaaslan trekt nu even aan het langste, met lage arbeidskosten. Totdat zijn werknemers meer loon gaan eisen als de prijzen in ­Turkije verder stijgen door zwakke munt.

De vlotte handelaar Capan, met de Duitse BMW, maakt in een paar zinnen duidelijk hoe de koersval van de lira uiteindelijk tot een rampzalige kettingreactie kan leiden. Neem de productie van matrassen in Turkije. Daarvoor zijn grondstoffen nodig: staal voor de pocketvering, bijvoorbeeld. De importeur van wie ­Capan afhankelijk is, koopt dat staal uit het buitenland. Daar zit het lira-dollarmoment: de importeur heeft lira, zegt Capan, maar betaalt in dollars. De lira is niks waard, dus die importeur denkt nu: ik wacht mooi even tot de lira weer sterker is en ik goedkoop kan inkopen.

Dus zit de importeur tijdelijk zonder behoorlijke voorraad. Dus kan Capan niets kopen om pocketvering te maken. Dus kan hij geen matrassen maken. Dus kan hij straks niks meer exporteren naar Europese beddenverkopers. 

Althans, Capan kan wel staal kopen, maar tegen enorme kosten die vervolgens worden doorberekend in de verkoopprijs van een bed. ‘In Istanbul ligt veel detailhandel daardoor al drie weken stil’, zegt Capan. ‘Een matras dat eerst 1.000 TL kostte, is nu 1.800. Dus denkt de consument: ik wacht even tot de prijs weer naar beneden gaat. Dat is het domino-effect: de hele handel verlamt.’

Laat dat nu net het recept zijn voor een recessie. De lira krabbelt de afgelopen ­dagen weer op, met dank aan de investeringsbeloften van Qatar en beperkte maatregelen van de Turkse Centrale Bank. Zowel Turkse handelaren als buitenlandse investeerders duimen driftig dat het herstel doorzet. Immers, als Turkse beddenmakers geen Belgisch staal meer inkopen, is dat slecht nieuws voor de staalproducenten daar. Hetzelfde geldt voor Pools hout, of Chinees textiel. En voor de rest van de Turkse maakindustrie, en voor andere buitenlandse leveranciers van grondstoffen. Om maar niet te spreken van de gevolgen van een failliete lira voor Europese banken die miljarden hebben geleend aan Turkse bedrijven.

Politieke spelletjes

De Turkse lira daalt al jaren, grotendeels als gevolg van een ondeugdelijk huishoudboekje: Turkije geeft meer uit dan er binnenkomt en financiert het verschil vooral met leningen van buitenlandse banken die potentie zien – of zagen – in de Turkse economie. 

Dat gaat goed, totdat die banken hun vertrouwen in de Turkse economie verliezen en daarmee ook in het Turkse vermogen om de schulden af te betalen. Dat deden ze de afgelopen maanden doordat president Erdogan de Turkse Centrale Bank allerlei bevoegdheden ontnam, waardoor een solide, niet-politiek economisch beleid niet meer vanzelfsprekend is, en zijn schoonzoon benoemde tot ­minister van Financiën.

Toen waren daar vrijdag 10 augustus plotseling Amerikaanse sancties op Turks staal en aluminium, geboren uit Trumps woede over een Amerikaanse prediker die in Istanbul was opgesloten. Afgelopen maandag verloor de TL kortstondig maar liefst 20 procent van haar waarde. Erdogan riep prompt de Turken op de Amerikaanse elektronica te boycotten, en hij kondigde sancties aan op Amerikaanse auto’s en alcohol. Sindsdien zigzagt de lira, samen met het vertrouwen van buitenlandse investeerders.

‘Het is een bewuste actie van Amerika en Europa om het Turkse ondernemerschap ondersteboven te gooien’, zegt beddenverkoper Karaaslan over de reden van de recente koersval. ‘Het zijn politieke spelletjes.’ 

Handelaar Capan wijt het aan economisch kortetermijndenken in Turkije. ‘Ze hebben bijvoorbeeld enorm geïnvesteerd in de bouwsector. Maar mensen kunnen niet eindeloos nieuwe huizen blijven kopen. Nu is er overcapaciteit.’

De Turkse Centrale Bank heeft de afgelopen weken allerlei maatregelen genomen om verdere koersval tegen te gaan, met beperkt effect: de koers was vrijdag enigszins hersteld. Het blijft de komende weken afwachten of Turkse en Europese producenten en handelaren straks weer opgelucht adem kunnen halen.

Ook als dat niet zo is, ziet Haci Bozbiyik (23), verkoper van interieurartikelen in het centrum van Arnhem, een geluk bij een ongeluk. ‘Dan ga ik extra lang op ­vakantie dit jaar’, aldus Bozbiyik. ‘Een drankje is nu lekker goedkoop in Turkije.’