De blanke mannenstam verlamt de brandweer

Bij de Amsterdamse brandweer is het al jaren een bende, maar zolang er netjes wordt geblust kon dat weinigen echt iets schelen. De problemen draaien er om het twee-maal-24-uursrooster van de ‘uitrukdienst’. Dat is ontaard in arbeiderszelfbestuur waarin gebouwen, materieel en werktijd voor eigen gewin worden benut. Mogelijk gemaakt door laks toezicht, royale arbeidsvoorwaarden en iets wat kazernecultuur heet. Een sfeer waarin men onderling bepaalt wat er kan en wie er meedoet. Dat gaat gepaard met liederlijke taferelen waarin discriminatie, uitsluiting en pesterijen, verkleed als ‘humor’ de toon zetten.

Oud-politiecommissaris Leen Schaap mocht er schoon schip maken en raakte verwikkeld in rechtszaken, bedreigingen en beledigingen. Hij zoekt voluit de confrontatie – de cultuur noemt hij ‘verziekt’, de ondernemingsraad een ‘inspraakmaffia’. Kortom, hij is op ramkoers. Een macho tegen vijfhonderd andere. Deze week kreeg hij generaal b.d. Van Uhm, oud-commandant der strijdkrachten, naast zich als ‘strategisch adviseur’. Ongetwijfeld vanuit de gedachte dat bij Defensie ‘kazernecultuur’ ook een probleem is.

Veel was al bekend, maar het NRC-verhaal, waaraan ik dit ontleen, zet ook vraagtekens bij vakbekwaamheid. Het vermogen tot samenwerken, het vertrouwen in en het respect voor elkaar. Dan gaat het dus over de veiligheid bij en zelfs de juiste aanpak van branden. De bedrijfscultuur vreet aan de kerntaak: samen veilig blussen. Wie voelt zich veilig als-ie een brandend pand inrent, wetende dat de collega’s je niet pruimen omdat je gekleurd bent of vrouw of homo?

De brandweer is nu uitgelopen op een vervangend familieverband, een blanke mannenstam, aangewakkerd door te lange loopbanen

Intussen pakt politieman Schaap deze business case from hell aan alsof het een bedrijfsbezetting is. Rapporteren, confronteren, disciplineren, met het oog op ontruimen. Handhaven op basis van macht, met het reglement als zweep. Pijnlijk voor iedereen, slecht voor het imago, polariserend, desastreus voor de sfeer. Op 1 januari 2019 moet er een ‘proefkazerne’ in gebruik zijn, waar de nieuwe roosters en methodieken worden gebruikt.

Nu is macht iets geheel anders dan gezag. Ik betwijfel of er nog organisaties bestaan die louter op basis van dwang tot functioneren gebracht worden. Wie gekoeioneerd wordt zal niet gauw meewerken. Alle energie slaat naar binnen. Het leidt tot nog meer gekanker en ontaardt in nog meer wantrouwen. Gezag bestaat pas als het wordt toegekend. De rest is lippendienst en toneelspel. Iedere organisatie weet dat leiders passanten zijn en geduld een machtig wapen. Uitzitten dus, zo’n commandant. Gun de leiding een proefkazerne – en hol die langzaam uit. Alles volgens de Chinese wijze die zegt: bestrijd uw vijand door te hurken langs de rivier en te wachten tot zijn lijk langs komt drijven.

Lees ook: Nieuwe baas Amsterdamse brandweer wilde machocultuur aanpakken. Hij kreeg oorlog

Is deze brandweer überhaupt nog bestuurbaar? Ik moest aan Ronald Reagan denken die 11.400 stakende luchtverkeersleiders ontsloeg. Reagan kwam er in 1981 mee weg, hoewel hij de staking zelf uitlokte door een verkiezingsbelofte te breken. De angst bij het publiek voor chaos was echter groter. Zo’n vechtend brandweerkorps kon weleens een gevaar voor de stad vormen en zich vergissen in de steun van de burger.

Daarom zou ik het probleem bij de kop vatten en het hele korps in één keer laten overgaan op nieuwe roosters. In zo’n grote reorganisatie staat ieders positie ter discussie: er komen een x-aantal vacatures waarop het huidige personeel kan solliciteren. Voor wie niet ‘mee wil’ is er een sociaal plan. Ieder arbeidscontract wordt herijkt. Het moment om elkaar in de ogen te kijken. En waarom zou brandweerpersoneel altijd in vaste dienst moeten zijn? Die twee-keer-24-uurroosters bieden ook de werkgever kansen op flexibiliteit.

De brandweer is nu uitgelopen op een vervangend familieverband, een blanke mannenstam, aangewakkerd door te lange loopbanen. Behalve ongezond is het ook onnodig; arbeidsrelaties, ook in stressberoepen, kunnen prima fungeren met meer doorstroming. Misschien wel beter. Zolang het vakmanschap maar is gewaarborgd. Kortom, verlos brandweer, bestuur en leiding van elkaar en begin opnieuw, in één keer.