Geen paniek: het is maar statistiek
3 reactiesVolgens het Gezondheidsraadrapport van januari 2018 hoort luchtvervuiling, na roken, bij de grootste onderliggende doodsoorzaken. Er zouden jaarlijks 12 duizend ‘vroegtijdige sterfgevallen’ te betreuren zijn. Wat er wordt bedoeld met ‘vroegtijdig’ staat niet in het rapport. Hoe ze aan deze 12 duizend komen en wie dat wel mogen zijn, staat ook niet in het rapport.
Er wordt daarvoor verwezen naar een ander (Amerikaans) rapport. Er waren in Nederland 149 duizend doden, waarvan 22.580 voor de leeftijd van 65 jaar, de gebruikelijke epidemiologische definitie voor ‘vroegtijdig’. Feitelijk wordt er een (klein) relatief risico door een volledige bevolking heen gejast, alle leeftijden en alle klassen. Dat telt lekker door bij hoge sterfte. Bijna alle ‘vroegtijdige’ sterfte door fijnstof treedt laattijdig op, op hoge leeftijd.
Ik heb nog nooit een dode gezien door luchtvervuiling
Volgens de Gezondheidsraad sterft één op de twaalf Nederlanders aan luchtvervuiling. Geplaatst voor een sterfgeval: hoe vaak overweegt u dat de onderliggende doodsoorzaak luchtvervuiling is? Ik zie doden door roken (heel wat), asbest, vetzucht, alcohol, ongezonde werkomstandigheden, laagbegaafdheid. Maar ik heb nog nooit een dode gezien door luchtvervuiling. Deze doden sterven stiekem in statistische modellen als slachtoffer van aannames. Om statistische doden te genereren moet je een oorzakelijk relatie (R) aannemen tussen een concentratie (C) en een effect (E), een CER. De aangenomen CER is lineair en geldt ook voor de laagste concentraties. Daarover is consensus, tenminste bij deskundigen die financieel overleven van de aandacht die ze genereren voor hun fijnstofonderzoekslijn.
In mijn jeugd was de luchtvervuiling zevenmaal groter dan nu, door de alomtegenwoordige kolenkachel. Met zevenmaal meer doden dan nu, bij een lineaire CER, was zowat de helft van alle sterfgevallen dus ‘voortijdig’ door luchtvervuiling. Je moet geen tijdreis naar het verleden maken: de luchtvervuiling in Caïro is vandaag zevenmaal hoger. Daar sterft dus ook de helft stiekem aan luchtvervuiling. Of rokers: de teer in sigaretten wordt omgezet in fijnstof. Bij actief roken is de ingeademde luchtvervuiling ongeveer honderd- tot duizendmaal hoger dan bij passief roken. Rokers sterven door roken, maar ze vallen niet ter plekke dood.
Ik leef aan de rand van het platteland in een rustig gelegen woning. Als ik naar mijn werk rijd, zie ik de woonblokken langs de Antwerpse Ring staan die de lucht en het lawaai van mijn en heel veel andere auto’s binnenkrijgen. Woonplaats is geen random proces. Luchtvervuiling is maar een zwak risico, vergeleken met welvaart, opleiding of roken. Fijnstofstudies zijn grove vergelijkingen van zeer ongelijke bevolkingen. Het opgevangen signaal door ‘luchtvervuiling’ is bijna zeker ontstaan door overblijvende, niet-gecorrigeerde verstoring. Het argument dat je in alle ecologische studies een hoger risico vindt voor personen blootgesteld aan fijnstof, betekent enkel dat nergens iemand goedschiks in vieze lucht gaat wonen.
Ethisch en politiek is de boodschap daarom eenvoudig. Mensen verkiezen propere lucht. Wie in vervuilde lucht woont, had minder keuze. Gezien mensen ook welvaart wensen, moet de wens tot propere lucht afgewogen worden tegen de mogelijkheden van de industrie. Door technologische vooruitgang zijn de normen geleidelijk omlaaggegaan en is de lucht steeds zuiverder geworden. Dat is een overwinning. Maar het blijft zuur voor een wetenschapper. Het grootste slachtoffer van luchtvervuiling in de 21ste eeuw is integer beoefende epidemiologie die haar beperkingen erkent.
Download dit artikel (pdf)
Luc Bonneux
Verpleeghuisarts, epidemioloog, auteur, Boechout
Als mevrouw Timmermans nog nooit een dode door tabak heeft gezien, heeft ze niet veel praktijk gevoerd. De relatieve risico's van tabak roken of asbest op bepaalde longziekten lopen in de tientallen (dat zijn duizenden procenten). Die van fijnstof be...treffen enkele procenten, historische blootstellingen uit door socio-economische klasse verstoorde data, die dan over hele bevolkingen worden uitgesmeerd. Dat dikt lekker aan, maar het slaat wetenschappelijk op niet veel..
Als ze de column tot het einde leest, zal ze merken dat ik pleit voor minder luchtvervuiling uit overwegingen van billijkheid. De oversterfte wordt gegenereerd door armoede en sociale achterstand, niet door fijnstof. Daar zie ik ook mensen van dood gaan. Daar lig ik meer van wakker dan van de milieufobietjes van de verwende middenklasse.
Liesbeth Timmermans
, Leusden
De columns van Luc Bonneux lees ik altijd, en ik weet dat hij graag heilige huisjes aanpakt.
In de column van aug 2018 bespreekt hij geen heilig huisje, want fijn stof is in Nederland nog nauwelijks een issue bij beleid.
De titel (Geen paniek, he...t is maar statistiek) lijkt te suggereren dat statische verbanden op zich niet serieus genomen hoeven te worden. Dat vind ik al een onbegrijpelijk ongenuanceerde stellingname. Alsof statische verbanden niet juist vaak de eerste aanleiding gegeven hebben om verder te zoeken naar mogelijke oorzaken van deze verbanden.
Maar erger is de inhoud van de column ‘Ik heb nog nooit een dode gezien door luchtvervuiling’. Nee, dat klopt. Zoals je ook geen dode ziet door roken, asbest, zware metalen, e.d.
De schadelijkheid voor de gezondheid van fijn stof is wetenschappelijk zeer goed onderbouwd. Zie bv http://www.who.int/phe/health_topics/outdoorair/en/
In plaats van zich in de materie te verdiepen lijkt Bonneux zich hier door zijn onderbuikgevoel te laten lijden om uitspraken te doen die prettig zijn voor het publiek. Dat past bij populisme, niet bij wetenschap.
Gelukkig zijn er ook artsen die wel handelen op basis van de wetenschappelijk data, zoals bv de groep Doctors against Diesels: https://doctorsagainstdiesel.uk
Artsen krijgen via deze column in Medisch Contact de boodschap dat ze zich niet druk hoeven te maken over fijn stof. Hun patiënten sterven gewoon aan cardiovasculaire aandoeningen, longkanker, e.d. Dat is aanzienlijk makkelijker te overzien dan de grote maatschappelijk problemen als fijn stof en klimaatverandering.
Fijn dat artsen, net als gewone burgers, gerust kunnen blijven slapen.
Viktor Blum
Sportarts n.p., Haarlem
Mooi stuk van Bonneux. Ik vond het altijd al raar dat “fijnstof” nooit nader werd aangeduid in chemische zin. In wezen ontbreekt er harde informatie dat fijnstof een oorzakelijke rol speelt bij schade op het lichaam. Ik heb gegoogled over toxicologie... van fijnstof en komt tot de conclusie dat de deskundigen elkaar napraten, maar dat er geen bewijs is dat fijnstof-onderdelen een directe invloed op het lichaam hebben.