Populisten in Zweden beschuldigen sociaal-democraten van racisme – onterecht volgens historici
De extreem-rechtse Zweden Democraten, beschuldigd van racisme, stellen in een campagnefilm dat het juist de Sociaaldemocraten zijn die nazistische wortels hebben. Historici maken gehakt van de claims.
‘Wij hebben het geluk dat we een ras hebben dat nog zuiver is, een ras dat de drager is van heel verheven en goede eigenschappen.’ Dit zijn niet de woorden van de vaak bekritiseerde, rechts-populistische oppositiepartij Zweden Democraten in Zweden. Ze zijn afkomstig van een minister van de als politiek correct bekendstaande regeringspartij De Sociaaldemocraten. Alleen zijn die uitspraken wel weer gedaan vóór de Tweede Wereldoorlog, toen er niet alleen in nazi-Duitsland of Zweden, maar in heel Europa politici van links en rechts ideeën verkondigden die nu gelden als achterhaald, racistisch en xenofoob.
De Zweden Democraten halen dit citaat en ideeën van andere ‘vergeten’ leiders uit de linkse politieke beweging momenteel aan in Ett folk, Ett parti – Social Demokraternas historia (Eén volk, één partij), een bijna twee uur durende, als documentaire gepresenteerde politieke campagnefilm. Een leger aan vooraanstaande Zweedse historici moest er de afgelopen dagen in de media aan te pas komen om aan te tonen dat de uitspraken uit hun verband zijn getrokken. Ze doen de film stuk voor stuk af als historisch incorrect en een misleidende truc om komende maand de verkiezingen te winnen. Toch weten de oprukkende populisten er verwarring mee te zaaien.
Zieltjes winnen
De Sociaaldemocraten is al een eeuw de grootste partij in Zweden, maar dreigt die positie te verliezen. Zoals elders in Europa wint het rechts-populisme terrein. De Zweden Democraten, sinds 2010 in het parlement, worden volgens de peilingen waarschijnlijk de tweede partij op 9 september, wellicht zelfs de grootste. De populisten winnen hun zieltjes ook hier vooral met harde immigratiestandpunten.
Het is in Zweden vrij algemeen bekend dat de oprichters van de Zweden Democraten in de jaren tachtig sympathiseerden met neonazi’s. De Zweden Democraten willen dit graag vergeten; ze willen liever overkomen als een gewone partij die bestuursverantwoordelijkheid aankan. De sociaal-democratische premier Stefan Löfven schroomt echter niet de populisten in debatten en interviews aan dit foute verleden te herinneren.
‘Racistische partij’
‘De sociaal-democraten willen het altijd graag over de geschiedenis van anderen hebben. Maar laten we eens naar hun eigen geschiedenis kijken. Dat is een geschiedenis die de leiders graag vergeten’, vertelt de commentaarstem nadat eerst premier Löfven te zien is, met rode stropdas, die in een tv-interview zegt: ‘De Zweden Democraten zijn een racistische partij. We moeten daar duidelijk over zijn.’
Met de film willen de Zweden Democraten de regeringspartij een koekje van eigen deeg geven. Zo zou het neutrale Zweden in de Tweede Wereldoorlog een restrictief vluchtelingenbeleid hebben gevoerd jegens Joodse vluchtelingen. Ook werd voor de oorlog een instituut opgericht dat experimenteerde met rassenbiologie. De makers wisselen oude beelden van rondhuppelende blonde Zweedse sporters vakkundig af met Duitse propagandabeelden, zo de suggestie wekkend dat de Zweedese socialisten zichzelf zagen als de arische broeders van Hitler.
Geschiedvervalsing
‘Dit is een pure leugen. Het was juist zo dat De Sociaaldemocraten fel tegen de nazi’s waren’, zegt historicus Lars Andersson. Het probleem met de productie is volgens hem dat de makers selectief geplukt hebben uit de historische feiten om zo te ‘bewijzen’ dat de sociaal-democratie achter de Holocaust zit. Maar de belevenis van volk en vaderland was van een totaal andere aard dan in nazi-Duitsland. ‘Ze doen aan geschiedvervalsing.’
Het klopt dat er begin vorige eeuw extreme ideeën leefden onder sommige sociaal-democraten in Zweden, zegt Andersson. Maar de ‘belastende’ racistische quotes uit de film vind je in die tijd bij politici van alle stromingen. ‘Juist bij de sociaal-democraten verdwenen die ideeën na 1927.’ Er zijn in het verleden in Zweden inderdaad mensen met psychische aandoeningen, asociale burgers en criminelen gesteriliseerd. Wat de makers verzwijgen is dat er in meer Europese landen sterilisatiewetten bestonden. ‘Bovendien was er in Zweden brede politieke steun voor.’
Nuancerende feiten
De Sociaaldemocraten waren voorts niet de uitvinders van het restrictieve vluchtelingenbeleid. ‘Er stonden in de jaren dertig juist sociaal-democraten op om dat asielbeleid ruimhartiger te maken.’ Toen het erop aankwam, interpreteerden sommige Zweedse autoriteiten in de oorlogsjaren de regels ruimhartiger en verstrekten ze grote groepen Deense en Noorse Joden asiel, aldus Andersson. ‘Die nuancerende feiten zitten niet in de film.’
De politiek reageert amper op de film. Op sociale media zijn wel reacties te vinden van rechtse kiezers die de sociaal-democraten hypocriet vinden. De vraag is of al die reacties echt zijn, zegt Andersson, of afkomstig van internettrollen. In elk geval, zegt hij ‘hebben de Zweden Democraten kundige spindoctors die kiezers weten op te hitsen’. Een commentaar in de linkse krant Aftonbladet stelt vast: door de film staat de premier zwakker in zijn bestrijding van het populisme. Wijst hij in een debat op racisme, dan zal leider Jimmie Åkesson van de Zweden Democraten zeggen: jouw partij was verantwoordelijk voor schedelmetingen.
