Dit is een artikel uit het NRC-archief De artikelen in het archief zijn met behulp van geautomatiseerde technieken voorzien van metadata die de inhoud beschrijven. De resultaten van deze technieken zijn niet altijd correct, we werken aan verbetering. Meer informatie.
Bekijk hele krant

NRC Handelsblad

Trump poogt de wereld zijn wil op te leggen

Sancties VS tegen Iran President Trump zegde eenzijdig het nucleaire pact met Iran op. Nu legt hij het land harde sancties op. Tot woede van Iran, maar ook van veel andere landen.

De sancties zijn een gevolg van Trumps besluit in mei om het internationale nucleaire pact met Iran op te zeggen.
De sancties zijn een gevolg van Trumps besluit in mei om het internationale nucleaire pact met Iran op te zeggen. Brendan Smialowski/AFP Photo

    Deze week zijn de eerste van een reeks Amerikaanse sancties jegens Iran van kracht geworden. Volgens president Trump gaat het om „de hardst bijtende” strafmaatregelen ooit. Om zijn woorden kracht bij te zetten, twitterde hij dinsdag: „Iedereen die nog zaken doet met Iran zal GEEN zaken meer doen met de Verenigde Staten.”

    De sancties zijn een gevolg van Trumps besluit in mei om het internationale nucleaire pact met Iran op te zeggen. Volgens de Amerikanen leefde Iran dit niet goed na. Frankrijk, Duitsland, Groot-Brittannië, de EU, China en Rusland, allen mede-ondertekenaars, willen echter vasthouden aan het pact met Iran en wijzen de sancties daarom af.

    Lees ook: EU probeert handel met Iran te redden na sancties VS
  1. Wat behelzen de Amerikaanse sancties precies?

    Amerikaanse dollars mogen niet meer aan Iran worden verkocht en de aankoop van Iraanse riyals is verboden. Ook handel met Iran in goud en andere edelmetalen is in de ban gedaan. Hetzelfde geldt voor grafiet, aluminium, staal, kolen en software voor industriële processen. Ook auto’s van Iraanse makelij vallen onder de sancties. In een tweede ronde, voor 5 november gepland, zal de aankoop van Iraanse olie en gas strafbaar worden.

  2. Wat zijn de gevolgen voor Iran en zijn bevolking?

    Al ruim voor deze week verkeerde de Iraanse economie in zwaar weer, deels door inefficiënte staatsbedrijven en corruptie, maar ook door het al langer durende internationale isolement van Iran. Steeds meer mensen hadden moeite om de eindjes aan elkaar te knopen. Het ongenoegen van de bevolking uitte zich rond de jaarwisseling al in grote betogingen tegen de regering. Sinds mei dit jaar is de toestand verder verslechterd. Her en der in het land breken stakingen uit.

    Iraniërs schakelden van brood over op yoghurt, maar ook die is inmiddels onbetaalbaar

    De invoer van veel producten is lastiger geworden, wat resulteert in prijsverhogingen. Voedselprijzen zijn sinds mei met de helft gestegen, meldde de Britse Financial Times. Winkeliers in de bazars van Teheran klagen dat hun inkomsten met de helft zijn geslonken. Mensen die vroeger nog weleens vlees kochten, schakelden over op louter brood en yoghurt, maar zelfs de yoghurt is voor velen inmiddels onbetaalbaar. De werkloosheid neemt snel toe. In de Franse krant Le Monde zei een jonge ondernemer onlangs dat veel van de start-upbedrijfjes die na het akkoord van 2015 waren ontstaan alweer over de kop zijn of een deel van hun personeel hebben moeten ontslaan.

  3. Hoe reageren de Iraanse leiders op de sancties?

    President Rohani, die sterk aan populariteit heeft ingeboet, beschuldigde de Amerikaanse regering van „psychologische oorlogsvoering tegen de Iraanse natie”. Hoezeer Rohani al onder druk staat, bleek uit het feit dat het Iraanse parlement woensdag het vertrouwen opzegde in de minister van Arbeid Ali Rabei. Rohani had daardoor geen andere keus dan Rabei, een bondgenoot van hem, te ontslaan.

    Lees ook de column van Carolien Roelants: Sancties brengen Iran een oneindig lange hete zomer
  4. Wat doet de EU om het nucleaire pact te redden?

    Omdat de Europese Commissie de Amerikaanse sancties tegen Europese bedrijven in Iran als illegaal beschouwt, heeft ze het ‘blokkeringsstatuut’ ingesteld. Het stelt schadevergoeding in het vooruitzicht voor bedrijven die worden getroffen door de sancties. Tegelijk, stelt de Commissie, riskeren Europese bedrijven die zich niet aan het statuut houden en zwichten voor het Amerikaanse sanctiebeleid Europese boetes. De hoogte daarvan wordt bepaald in het EU-land waar een bedrijf is gevestigd. Alleen voor bedrijven die aantonen directe schade te ondervinden bij het ontwijken van de Amerikaanse boycot – ‘ernstig risico van faillissement’ – maakt de Commissie een uitzondering. Vergoeding van economische schade, door het naleven van het statuut, moeten bedrijven verhalen via een rechter in eigen land.

    In Brussel wordt het statuut vooral gezien als een politiek signaal. De Commissie zet slechts de lijnen uit, voor zowel mogelijke schadevergoeding als beboeting vinden de procedures nationaal plaats. In een document, de Uitvoeringsverordening, vermeldt de Commissie het adres van de ‘Dienst Instrumenten buitenlands beleid’ waar een bedrijf dat door het blokkeringsstatuut schade vreest, verhaal kan halen. En als voor het bedrijf geen uitzondering kan worden gemaakt? Stuurt Brussel het dossier dan door naar het thuisland van de onderneming, waar een mogelijke boete wordt bepaald? Niemand in Brussel die het nog weet.

    De Duitse autobouwer Daimler zette de coöperatie met een Iraanse partner meteen stop

  5. Wat betekent dit voor bedrijven die handelen met Iran?

    Bedrijven die zowel in Iran als de VS actief zijn, dreigen klem te komen zitten tussen „tegengestelde juridische verplichtingen”, waarschuwen ondernemersorganisaties VNO-NCW en MKB-Nederland in een gezamenlijke verklaring. „Het is goed dat de EU de belangen van het Europese bedrijfsleven wil beschermen en het is duidelijk dat de EU hiermee ook een signaal afgeeft. In de praktijk leidt dit wel tot een zeer complexe situatie voor bedrijven.”

    Veel grote internationale bedrijven hebben niettemin al een keuze gemaakt. De Duitse autobouwer Daimler, eigenaar van onder meer Mercedes, maakte dinsdag bekend de samenwerking met een Iraanse partner stop te zetten en geen vrachtwagens meer te verkopen in Iran. De Franse concurrenten Renault en PSA, fabrikant van Citroën en Peugeot, maakten eerder bekend de Amerikaanse sancties te gehoorzamen. Vliegtuigbouwer Airbus kondigde in mei al aan een Iraanse order van bijna honderd vliegtuigen te annuleren.

  6. Welke keuze maken Nederlandse bedrijven?

    De kans is volgens VNO-NCW en MKB-Nederland groot dat ook veel Nederlandse bedrijven het zekere voor het onzekere nemen en de handel met Iran „op een laag pitje” zetten. Voor de meeste bedrijven zijn de Verenigde Staten immers een veel grotere markt dan Iran. De totale Nederlandse handel met Iran bedroeg vorig jaar krap 1,1 miljard euro, die met de VS bijna 20 miljard.

    Volgens cijfers van het ministerie van Buitenlandse Zaken zijn er in Iran ongeveer honderd Nederlandse bedrijven actief, waaronder 25 grotere firma’s. Het grootste deel daarvan is werkzaam in de olie- of gasindustrie, de land- en tuinbouw en de logistiek.

    Waarom stapte Trump uit de Iran-deal? Lees ook: De belangrijkste vragen over het nucleair akkoord op een rij

    Een van die bedrijven is Holland Water, dat systemen levert om biofilm en legionella te bestrijden in drink- en koelwater. De firma was begin 2016, toen de vorige sancties werden opgeheven, een van de eerste bedrijven uit Nederland die de stap naar Iran zetten. Holland Water sloot er een contract met een partij die als tussenhandelaar en distributeur zou fungeren.

    Na de aanleg van een eerste zuiveringssysteem is die samenwerking stil komen te staan, laat directeur-eigenaar Leo de Zeeuw weten. „Door politieke problemen is het nooit verder gekomen. Bancair verkeer met Iran was niet mogelijk, dus dan moet je al via omwegen gaan werken. Dat wilden wij niet.” Twee weken geleden besloot Holland Water de zaken met Iran helemaal te bevriezen.

  7. En doen grote landen van buiten de EU mee met de sancties?

    Rusland en China, beide ook partij bij het nucleaire verdrag met Iran, hebben al gezegd dat ze aan het pact willen vasthouden. Geen van beide landen lijkt zich veel gelegen te zullen laten liggen aan Trumps dreigementen.

    China, dat in een handelsoorlog verwikkeld is met de VS, is volgens analisten al helemaal niet in de stemming om zich aan de Amerikaanse dwang over Iran te onderwerpen. India, samen met China de laatste tijd goed voor 60 procent van de olieafzet van Iran, is een meer onzekere factor. De regering van premier Modi zal er mogelijk de voorkeur aan geven om dan maar olie van elders te importeren.

    Turkije, dat de helft van zijn olie importeert uit Iran en een langlopend gascontract heeft, zal naar verwachting minder snel overstag gaan. Het heeft in het verleden wel vaker sancties tegen Iran ontdoken.