De man die het opneemt tegen Amerika’s bekendste complotdenker

Toen neonazi’s vorig jaar de straat op gingen in Charlottesville, kwam de Amerikaanse diplomaat en bluegrass-muzikant Brennan Gilmore naar de stad voor een tegenprotest. Toevallig wist hij met zijn smartphone vast te leggen hoe een auto inreed op de tegendemonstranten, een aanslag waarbij één aanwezige om het leven kwam en tientallen gewonden vielen.

Gilmore twijfelde of hij de video moest delen. „Ik wilde niet dat extreemrechts hem zou gaan gebruiken om dit soort geweld te verheerlijken”, zegt hij bijna een jaar later aan de telefoon. Maar toen hij hoorde dat de aanslag in de media werd omschreven als een ongeluk, besloot hij het filmpje toch te twitteren. De beelden gingen de wereld rond, Gilmore verscheen voor de camera van CNN en andere nieuwsmedia, om te vertellen over wat hij had zien gebeuren.

Wat hij niet had kunnen voorzien, is dat hij vervolgens zelf doelwit werd van de alt-right-beweging. Obscure blogs trokken zijn verhaal in twijfel. Gilmore werd neergezet als onderdeel van een complot om de aanslag in scène te zetten. De blogs verwezen naar zijn werk voor het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken – hij werkte als diplomaat in verschillende Afrikaanse landen – als ‘bewijs’ dat hij onderdeel uitmaakte van de ‘deep state’. In Afrika moedigde Gilmore namens die schimmige ‘deep state’ genocide aan, beweerden sommige sites, zonder bewijs.

Lees ook: Amerikaanse migratiecrisis voer voor complotdenkers

De complottheorie verspreidde zich snel. Van de obscuurste hoeken van het internet, naar het miljoenenpubliek van uiterst rechtse sites Infowars en Gateway Pundit. Met gevestigde media als Fox News strijden zij om de aandacht van conservatieve Amerikanen. Op Infowars werd de video van Gilmore aangevoerd als bewijs dat miljardair-filantroop George Soros en de CIA de onlusten in Charlottesville in scène hebben gezet, om president Trump af te zetten.

Een week nadat Gilmore zijn video plaatste, suggereerden twee Republikeinse Congresleden dat de neonazistische mars misschien wel uit de koker kwam van Barack Obama, Soros of „een andere schimmige kliek”. Het nepnieuws had de nationale politiek bereikt.

Doodsbedreigingen

„Het was verbijsterend hoe snel en ver dit zich verspreidde”, zegt de 39-jarige Gilmore. „En hoe snel het mijn leven begon te verstoren.” Gilmore werd overspoeld door haattweets, hackpogingen en doodsbedreigingen. Het adres van zijn ouders werd online geplaatst; de politie werd ingeschakeld om hun huis te beveiligen. „Lichaam van Brennan Gilmore gevonden in Rivanna-rivier”, schreef iemand op zijn Facebook-pagina, verwijzend naar een rivier die dicht bij zijn huis stroomt. „Het was totaal overweldigend”, zegt hij.

Met een rechtszaak richt Gilmore zich nu op Infowars-presentator Alex Jones en anderen die de complottheorie hebben verspreid. Zij hebben zich volgens hem schuldig gemaakt aan laster en het „opzettelijk toebrengen van emotioneel leed”. Gilmore is niet de enige die zich in de rechtbank richt op Jones. Ook verschillende nabestaanden van slachtoffers van de Sandy Hook-schietpartij hebben hem aangeklaagd – Jones noemde de schietpartij waarbij 28 doden vielen een „nepramp”.

Volgens Gilmore is niet alleen zijn privéleven getroffen, maar ook zijn carrière. Hij is met verlof, maar in de toekomst hoopt hij zijn werk voor het ministerie van Buitenlandse Zaken te hervatten. „Het is problematisch om over de grens je land te vertegenwoordigen, als er zo veel lasterlijk materiaal over je bestaat – van bronnen die door het Witte Huis zijn gelegitimeerd.” Eind 2015 liet Trump zich door Jones interviewen, waarbij hij de complotdenker feliciteerde met zijn „fantastische reputatie”.

Lees ook: Apple en Facebook weren Amerikaanse complotdenker Alex Jones

Online terreurcampagne

In een vergelijkbare zaak staat de neonazisite The Daily Stormer centraal. Andrew Anglin, hoofdredacteur van The Daily Stormer, riep zijn lezers op een makelaar uit Montana lastig te vallen, omdat zij een conflict had met de moeder van Richard Spencer, een van de organisatoren van de extreemrechtse mars in Charlottesville. De makelaar, Tanya Gersh, werd net als Gilmore overspoeld door haatmail en dreigementen. In haar geval ging het vooral om antisemitische berichten: internetters verspreidden haar foto, voorzien van een Jodenster.

Anglin heeft bewust en „zonder twijfel over de consequenties” een „troll storm” op Gersh afgestuurd, zei haar advocaat in een interview. De Amerikaanse grondwet beschermt weliswaar de vrijheid van meningsuiting, maar „geeft geen toestemming om een online terreurcampagne te richten op de persoonlijke communicatiekanalen van een individu en haar familie.”

Er is nog weinig jurisprudentie over de verspreiding van nepnieuws. De rechtszaken van Gilmore en Gersh kunnen grote gevolgen hebben voor toekomstige verspreiders van desinformatie en haatzaaiende berichten op internet. Gilmore hoopt dat een uitspraak in zijn voordeel een afschrikwekkende werking zal hebben. Wie weet dat het verspreiden van nepnieuws kan leiden tot ernstige juridische gevolgen, zal wellicht nog eens nadenken voordat hij informatie het internet opslingert.

Wat Gilmore wil uitvinden met zijn rechtszaak: „Het medialandschap is veranderd, maar is de wet daar wel op ingespeeld?” Aan schikken denkt hij niet: „Dit draait niet om geld, dit draait om de schade die mij is aangedaan. En mijn zorgen over de schade die dit in bredere zin berokkent. Wat mij betreft is het een goede compensatie als er een precedent ontstaat, zodat er geen andere slachtoffers meer zullen zijn.”

Correctie (9-8-2018): Richard Spencer was een van de organisatoren van de extreemrechtse mars in Charlottesville, maar niet de hoofdredacteur van The Daily Stormer. Dat is Andrew Anglin, die in dit stuk werd genoemd als schrijver bij de site.