Voor tegenstanders symboliseert zij de ondermijning van de Israëlische democratie. Haar medestanders hopen dat zij premier Benjamin Netanyahu opvolgt en daarmee in de voetsporen treedt van Golda Meir, in 1969 de eerste en tot nu toe enige vrouwelijke premier van Israël. Dat ze dan van partij zou moeten wisselen, is een detail.
Op sociale media postte de Israëlische minister van Justitie Ayelet Shaked (42) vorige week een foto waarop zij in een Israëlische nederzetting op de Westelijke Jordaanoever staat, medewerkers om haar heen, glaasje in de hand. Proost! In de laatste vergaderweek van de Knesset, het Israëlische parlement, werden twee belangrijke wetten aangenomen die de doelen bevorderen die zij zich als parlementslid en later minister van de zionistisch-religieuze partij Habayit Hayehudi (Het Joodse Huis) had gesteld.
De eerste wet die er alleen met steun van Shaked kon komen, is de controversiële ‘basiswet’ die de status van Israël als het thuisland van het Joodse volk officieel vastlegt. Als het aan Shaked lag, was de wet nog verdergegaan dan de afgezwakte versie die na een heftig debat in de Knesset met een nipte meerderheid werd goedgekeurd. Behalve dat de nieuwe wet van groot symbolisch belang is, vrezen mensenrechtenactivisten dat ze de basis wordt van meer discriminerende wetgeving tegen Arabische en andere minderheden. Bij gebrek aan een grondwet heeft een basiswet in Israël een status vergelijkbaar met een grondwetsartikel.
Lees ook: Arabieren in Knesset: ‘nieuwe wet is racistisch’Het glaasje likeur was bedoeld om een tweede wet te vieren, die op korte termijn zelfs concretere gevolgen kan hebben dan de nieuwe basiswet: een wet waarmee het Israëlische recht ook in de nederzettingen in de Palestijnse gebieden gaat gelden. Hierdoor moeten Palestijnen die bijvoorbeeld bezwaar willen maken tegen de bouw van nederzettingen dat niet meer bij het Hooggerechtshof doen, maar bij een lokale rechtbank – waar veel rechters door Shaked zijn benoemd. Voor Shaked is de wet het „einde aan de discriminatie van groepen Israëlische burgers”. Tegenstanders noemen het een stap richting annexatie van de Westelijke Jordaanoever.
Razendsnel opgeklommen
‘Ambitieus’ is het eerste woord dat opkomt bij mensen die Ayelet Shaked kennen. Zij kwam pas in 2013 in het parlement, maar klom razendsnel op van onbeduidend Knessetlid tot minister van Justitie. Sinds ze die positie heeft, is ze niet meer van de voorpagina’s weg te slaan. De ambitie van de jonge minister, van oorsprong IT’er, gaat verder: zij heeft het op het systeem gemunt. Zo wil ze de macht inperken van het Hooggerechtshof, dat volgens de rechtse coalitie waartoe zij behoort te links is, en benoemt zij steeds meer conservatieve rechters.
Shaked wordt ook wel ‘robot’ of ‘machine’ genoemd, omdat ze schijnbaar emotieloos doorgaat als ze iets wil bereiken. „Ze zeggen dat ik niet erg gevoelig ben”, zei ze daar zelf in 2015 over in een interview met The New York Times. „Maar als je emotioneel wordt, verstoort dat je werk.” En ze werkt gestaag aan het bereiken van haar doelen. Aan lunch doet ze niet, tussen de vergaderingen door eet ze een bakje groente achter haar computer.
Als parlementslid verwierf Shaked in 2014 in één klap bekendheid met een Facebookpost waarin ze leek op te roepen tot het doden van Palestijnen, die ze „kleine slangen” noemde. Op sociale media werd ze afgebeeld in nazi-uniform. Ze kan vaker op woedende reacties rekenen, bijvoorbeeld als ze zegt dat ze „desnoods ten koste van gelijkheid” het Joodse karakter van de staat wil waarborgen, of een petitie ondertekent voor strafvermindering van Elor Azaria, die in 2016 als soldaat een op de grond liggende Palestijn doodschoot.
Symbool van polarisatie
Nu ze minister van Justitie is in een rechts kabinet, symboliseert Shaked de polarisatie in de Israëlische samenleving tussen conservatief en liberaal. Volgens Michael Sfard, die als mensenrechtenadvocaat veel mensen bijstaat die met haar wetten te maken hebben, ruïneert Shaked met haar ideologie alles waar Israël voor staat. „Sinds de stichting van de staat Israël [in 1948] is er een spanning tussen democratische en pluralistische waarden en autoritaire, nationalistische waarden. Shaked staat centraal in het project om die balans te doen kantelen ten faveure van het nationalisme.”
Aan de rechterzijde maken haar radicale uitspraken haar juist populairder. Het is een van de redenen dat ze zich als seculiere vrouw uitstekend weet te handhaven in een religieuze partij.
Hoewel Shaked uit een liberaal gezin in Tel Aviv komt, zegt ze zich al sinds haar achtste „rechts” te voelen. Haar tijd bij een elite-eenheid van het leger zou haar verder politiek hebben gevormd. „Rabbijnen houden van haar”, zegt Akiva Novick, parlementair journalist voor de zender Channel 10. „Ze is perfect voor hen: een seculiere kandidaat, maar eentje met patriottische, niet-seculiere waarden. Zij is populairder dan haar partij.”
Zou Shaked de tweede vrouwelijke premier van Israël kunnen worden, na de legendarische Golda Meir? Hoewel Shaked volgens sommigen een „wandelende provocatie” is, weet ze ook mensen te verbinden – als het zo uitkomt. Zo deed ze hatelijke uitspraken tegen Afrikaanse asielzoekers, die ze consequent „infiltranten” noemt, maar beloofde ze zich op werkbezoek in Ethiopië wel in te zetten voor de komst van Ethiopische Joden. En toen dit voorjaar een kabinetscrisis dreigde over de dienstplicht voor ultra-orthodoxen, werkte ze dag en nacht aan een compromisvoorstel dat voor alle partijen acceptabel was.
Shaked wordt chronisch onderschat, schreef een Israëlische krant al in 2015. Ze vormt een groot contrast met de machomannen die sommige Israëlische partijen domineren, inclusief haar eigen partij Habayit Hayehudi.
Dat de 42-jarige er op sommige foto’s nog steeds als een eerstejaarsstudent uitziet, werkt ook niet per se in haar voordeel. In 2008 werd ze ontslagen als medewerker van Netanyahu, die toen oppositieleider was – volgens geruchten omdat diens echtgenote Sara geen knappe vrouwen in zijn omgeving duldde. Netanyahu zelf zal Shaked nooit kronen als zijn opvolger – hij werkt noodgedwongen samen met zijn rivale. Maar sommige Likud-leden zouden haar graag zien komen. Volgens een recente peiling zou de partij van Netanyahu met Shaked aan het hoofd net zo veel stemmen kunnen trekken als met ‘Bibi’.
Afgelopen week gaf de rijke Australische rabbijn die Netanyahu twee decennia geleden aan zijn eerste verkiezingszege hielp, de jonge minister zijn zegen. Ayelet Shaked herhaalde meteen dat zij niet van partij zou veranderen en dat na Netanyahu wat haar betreft de partijleider van haar eigen partij, Naftali Bennett, premier zou moeten worden. Niemand hecht veel waarde aan deze uitspraak. Ook de rabbijn niet, die blij reageerde dat ze „in de toekomst wel premier wil worden”.