'ID-scanner supermarkt in strijd met wet'

Het scannen van ID-bewijzen om de leeftijd te controleren van klanten die alcohol of tabak willen kopen, is in strijd met de Wet Bescherming Persoonsgegevens. Verschillende supermarkten gaan er desondanks mee door en komen daar mee weg. Jurist Kaj Hollemans van KH Legal Advice vindt dit onbegrijpelijk.

Barbara de Jong 01-12-16, 18:23 Laatste update: 02-12-16, 17:02

Vervelende ervaring

De 24-jarige Zoe Geuzinge wilde voor vaderdag een paar speciaalbiertjes bij de Lidl in Enschede kopen. Toen zij op verzoek van de kassamedewerker haar identiteitskaart toonde, werd deze direct gepakt en door een scanner gehaald. Geuzinge was totaal verbouwereerd. ,,Ik vond vervelend dat mijn ID-bewijs zomaar door een scanner werd gehaald. Op dat moment wist ik even niet hoe ik moest reageren en vroeg me af of dit eigenlijk wel mocht. Ik snap wel dat de leeftijd gecontroleerd moet worden, maar dat kan toch wel op een andere manier?'' Voor Geuzinge is het voorval genoeg reden in de toekomst geen alcohol meer bij Lidl te kopen.

Reactie supermarkten

Lidl en Detailresult (DekaMarkt en Dirk van den Broek) stellen dat de ID-scanner alleen is bedoeld als hulpmiddel voor de kassamedewerker en dat er geen gegevens worden opgeslagen. Wel stelt een woordvoerder van Detailresult dat naar alternatieven wordt gekeken die 'de ID-scannner overbodig maken.''

Lidl geeft schriftelijk aan dat het scannen valt onder verwerking persoonsgegevens en dat 'om die reden de inzet moet worden getoetst aan de bepalingen uit de Wet bescherming persoonsgegevens'. Volgens de supermarkt stelt de Autoriteit Persoonsgegevens juist dat het gebruik van ID-scanners niet altijd in overeenstemming is met de Wet bescherming persoonsgegevens maar het hangt af van de omstandigheden. ,,Staatssecretaris Van Rijn gaf eerder aan dat het belangrijk is dat verkooppunten van alcohol en tabak de leeftijdsgrens naleven en dat het aan de verkooppunten zelf is om te bepalen hoe dit wordt ingericht zolang wordt voldaan aan de wet. Het gebruik van scanner is niet automatisch verboden, maar het is van belang welke gegevens worden gescand en hoe de scanner wordt toegepast. Wij zijn van mening dat onze ID-checker voldoet aan de Wet bescherming persoonsgegevens.''

Om de leeftijd van een klant te controleren mogen winkeliers om een identiteitsbewijs vragen. Maar het scannen van een ID-bewijs of gegevens noteren valt volgens de Autoriteit Persoonsgegevens onder het 'verwerken van persoonsgegevens' en dat mogen winkeliers - in tegenstelling tot de overheid, banken of zorgverzekeraars - niet.

Rekenhulp
Jurist Kaj Hollemans, gespecialiseerd in wet- en regelgeving rond alcohol, drugs en tabak, noemt het gebruik van de scanners illegaal en roept klanten op hun ID-bewijs niet meer te laten scannen in winkels. ,,Een ID-scanner leest de MRZ-strook, deze strook van cijfers en letters bevat allerlei persoonsgegevens. Dat gegevens niet worden opgeslagen is niet relevant, met scannen vindt verwerking plaats en dat mag niet. De verwerking is niet bedoeld om aan de verplichtingen te voldoen van de Drank- en Horecawet maar het dient alleen als rekenhulp en is dus onrechtmatig.''

Hollemans krijgt bijval van klanten en organisaties als Privacy First en burgerrechtenbeweging Vrijbit.nl Directeur Vincent Böhre van Stichting Privacy First: ,,Wij hebben er moeite mee wanneer allerlei private partijen om een ID-kaart gaan vragen. Met een bsn-nummer kunnen allerlei gevallen van identiteitsfraude plaats vinden. Je kunt met alleen een ID zelfs een huis kopen.'' Vrijbit.nl diende eerder een klacht in bij Lidl over de ID-scanner.

Hulpmiddel
Alle kassa's van Lidl zijn sinds 2013 met een ID-scanner uitgerust. Ook DekaMarkt en Dirk van den Broek maken gebruik van de scanner. Is de klant 18 jaar of ouder dan brandt een groen lampje, bij minderjarigen een rood licht. Een woordvoerder van Lidl stelt dat de scanner alleen als hulpmiddel dient zodat kassamedewerkers geen leeftijd hoeven uit te rekenen. ,,Er worden geen gegevens opgeslagen. De ID-checker is bovendien niet verbonden met de kassa of een computer.''

De woordvoerder van de Autoriteit Persoonsgegevens wil niet specifiek reageren op de scanners in de supermarkt omdat de organisatie er geen onderzoek naar heeft gedaan. In het algemeen stelt de zegsvrouw dat winkeliers niet zomaar ID-kaarten mogen scannen. ,,Op een ID-kaart staan belangrijke persoonsgegevens zoals het Burgerservicenummer. Wanneer dit in verkeerde handen valt, kun je slachtoffer worden van identiteitsfraude en dat is heel ernstig.''

In 2012 schreef het College Bescherming Persoonsgegevens in de publicatie 'Gebruik van 'kopietje paspoort' in de private sector': ,,Het onnodig en bovenmatig kopiëren of scannen van deze documenten is niet zonder risico. Door op grote schaal persoonsgegevens te verzamelen, neemt het risico van identiteitsfraude toe.''

Lees verder onder de foto.

Jongeren die een alcoholisch drankje willen drinken, moeten zich kunnen legitimeren. © ANP

Klachten
Volgens de woordvoerder wordt er alleen onderzoek gedaan bij klachten over een bedrijf. Ze wijst er op dat de Autoriteit Persoonsgegevens geen grote organisatie is. ,,We moeten dus keuzes maken bij wat we onderzoeken.''

Hollemans stelt verder dat de ID-scanner niet voorkomt dat minderjarigen toch drank kopen. ,,De scanner toont alleen of de klant oud genoeg is. De koper kan net zo goed het identiteitsbewijs van zijn vader of moeder gebruiken. De kassamedewerker moet dus ook altijd de pasfoto controleren. De visuele inspectie is dan al gedaan. Een briefje bij de kassa waarop de dag van vandaag is afgetrokken met 18 jaar maakt direct duidelijk of de klant ouder of jonger is. Een scanner is dus overbodig.''

Universiteit
Hij verwijst naar een onderzoek van de Universiteit Twente waaruit vorig jaar bleek dat het gebruik van ID-scanners niet effectief is. ,Zo wordt niet in alle gevallen door de kassamedewerker om een ID gevraagd. Indien dit wel gebeurt, moet worden vastgesteld of het document bij degene hoort die het aanbiedt. Uit het onderzoek blijkt dat verkopers dit bijna nooit doen. Als jongeren een ID van iemand anders laten zien, dan slagen ze bijna allemaal in het kopen van alcohol' ,,Het middel werkt niet en is ook illegaal. Dat is dubbel kwalijk'', aldus de jurist.