De zomer dat Nederland mooiweermoe werd
Het is uitzonderlijk droog. Zo droog, dat we terug moeten naar 1976 om een vergelijkbare zomer te vinden. Wat hield ons bezig in het jaar dat er een tekort dreigde aan drinkwater, yoghurt en karnemelk?
Opeens ligt de zomer van 1976 op ieders lippen, als een klimatologisch fenomeen van bijbelse proporties. Nog een goede week en dan hebben ‘we’ het droogterecord van 1976 gebroken, van die gloeiend hete zomer toen het gras verschroeide, de koeien niets meer te eten hadden, de aardappels onder de grond niet wilden groeien en het leger de akkers besproeide, het bos in brand stond en je bij de TT in Assen nauwelijks dronken mensen tegenkwam omdat het bier zo lauw was dat het niet meer werd verkocht.
Ik kan me die legendarische zomer goed herinneren. Met mijn ouders was ik op vakantie in Engeland. Tevoren vreesden we het natte Britse weer, maar in 1976 leek heel Engeland een dependance van de costa’s, dor en heet. Nieuws was nog een schaars artikel. Ik probeerde de Tour de France te volgen, maar wielrennen was voor de BBC destijds een exotische, ‘Europese’ sport. Voor mijn tentje zocht ik op mijn transistorradio naar Nederlandse of Vlaamse zenders. Ze kwamen in flarden door, steeds onderbroken door ruis of sterkere Engelse muziekzenders. In mijn hoofd werd de strijd tussen Joop Zoetemelk en Lucien van Impe steeds spannender. Van Impe won en zijn huis in het Vlaamse Mere werd geel geverfd.
In Nederland duurde de hittegolf van 23 juni tot 9 juli. Daarna werd het iets koeler, maar het bleef warm en droog. In de Volkskrant beschreef Henk Wehberg de zomer in woorden die je nu niet meer zo snel zou gebruiken: ‘De koperen ploert hangt in topvorm aan het zwerk en adresseert een hoeveelheid hitte naar de zuchtende wereld, waarmee zelfs de meest frigide vrouw in opperste extase zou worden gebracht.’
‘De hittegolf duurt nu al twee weken’, schreef Mensje van Keulen in Alle dagen laat, haar dagboek uit 1976. ‘De mensen raken in de war. Ze lopen op straat met flesjes water en bier, zitten op de stoep, klagen. ‘Warm hè?’. ‘Pff, ik wou dat het afkoelde’. ‘Ik wou dat het ging regenen’. ‘Geef mij de winter maar’. ‘Ik denk maar aan de elfstedentocht.’ Veel blote lichaamsdelen, wat doorgaans geen prettig gezicht is, of bizar, zoals bij half ontklede bromfietsers die hun verplichte helm ophebben.’
Nederland broeide. In één weekend kreeg de politie van Amsterdam op het hoofdkantoor 65 meldingen van burenruzies, en zestien keer zo veel als normaal uit omliggende plaatsen. ‘De hittegolf die ons land teistert doet haar invloed op het denken en doen der natie duidelijk voelen’, bespiegelde de Leeuwarder Courant. ‘De mensen worden aan de ene kant wat beschouwelijker en trager en aan de andere klant wat prikkelbaarder en heetgebakerder. In dit tropische klimaat bloeit een wat milder oordeel op over die luie negers en langzame Aziaten.’
In de kranten kwamen nauwelijks gewone burgers aan het woord, en zelfs maar heel weinig direct getroffen boeren. Journalisten wendden zich tot woordvoerders en deskundigen. De dagbladen waren nog nieuwsmedia die elke dag een grote hoeveelheid hittegolfnieuwtjes brachten, niet alleen uit Nederland, maar uit heel Europa. In Zwitserland werden vijftigduizend koeien geslacht omdat het voer op was. In het Duitse Velbert raakte een buschauffeur dusdanig door de hitte bevangen dat hij riep: ‘Ik heb Jezus gezien.’ Vervolgens gaf hij alle passagiers hun geld terug, met de woorden ‘Alle Menschen werden Brüder’. Een bulldozerchauffeur uit Sint-Oedenrode had zijn eigen tropenrooster ingevoerd. Hij begon om half vier ’s ochtends, tot ongenoegen van de omwonenden.
In Groningen werd de 10-jarige scholier Marion van Dong naar huis gestuurd omdat ze een jurkje met een blote rug droeg. Volgens het hoofd van de school, ‘de heer P. Blaauw’, gebeurde dat overigens niet uit zedelijkheidsoverwegingen. Bij vorige hete periodes kwamen meisjes op school met jurken die met één sluiting vastzaten. Het Nieuwsblad van het Noorden: ‘Jongens trokken die los, waarop de meisjes werd gevraagd niet meer in ‘die dingen’ op school te verschijnen, aldus de heer Blaauw.’
De hittegolf-berichtgeving had iets onbevredigends. Er dreigde voortdurend van alles en nog wat: een tekort aan drinkwater, yoghurt en karnemelk. Een tekort aan bier, omdat de mensen hun lege flesjes niet snel genoeg inleverden. Dierentuinen dreigden failliet te gaan, omdat niemand zin had om in de zinderende hitte naar de aapjes te kijken. Maar uiteindelijk hoorde je er nooit meer iets van. Het water bleef uit de kraan stromen, het bier lag gewoon in de supermarkt en de dierentuinen bleven open. Alleen de boeren leden forse schade, gesproken werd van 2 miljard gulden, maar zij werden zo nodig met overheidssteun overeind gehouden.
Die zomer luisterden we naar Peter Frampton (Show Me the Way), Jesse Green (Nice and Slow), The Sutherland Brothers & Quiver (The Arms of Mary) en Bonnie St. Claire (Dokter Bernhard). Een hete zomer wordt vaak geassocieerd met hedonisme. ‘De zomer van 1976 was de zomer waarin iedereen jong en naakt was’, schreef de Vlaamse journalist Stijn Tormans. Maar een mooie zomer heeft ook iets melancholieks, omdat hij zo vergankelijk is als een vakantieliefde.
Luister tijdens het lezen naar onze top 76 van 1976
De zomer van 1976 was ook het herfsttij van de sociaal-democratie. We leefden in een wereld die spoedig zou verdwijnen, de naoorlogse wereld van wederopbouw en verzorgingsstaat. Zonder het te beseffen: onder aanvoering van premier Den Uyl blaakte het linkse volksdeel van zelfvertrouwen. ‘Fiat voor hervorming’, kopte de Volkskrant op 25 juni. ‘Progressief draaiboek al klaar.’ Het artikel begon al even monter: ‘De Tweede Kamer heeft vannacht het kabinet het sein gegeven dat de noodzakelijke hervorming van de maatschappij kan doorgaan.’ Gelukkig! Maar amper een jaar later was Den Uyl vervangen door zijn grote tegenstrever, de christen-democraat Dries van Agt.
In de zomer van 1976 voerde minister van Justitie Van Agt overigens zijn eigen achterhoedegevecht tegen abortus en porno. Hij wilde de abortuskliniek Bloemenhove in Heemstede sluiten, maar PvdA-minister Irene Vorrink had snel vrouwelijke activisten gewaarschuwd, die de kliniek bezetten voordat de politie arriveerde. Tijdens de hittegolf dacht Dries van Agt na over aftreden.
Van Agt werd daarnaast uitgedaagd door bioscoopexploitanten die harde pornofilms draaiden, hoewel de minister weigerde de zedelijkheidswetgeving te verruimen. In Amsterdam gingen French blue en The private afternoons of Pamela Mann in première, teneinde een proefproces uit te lokken. Uiteindelijk werd een compromis gevonden: pornofilms mochten slechts worden gedraaid in bioscopen met minder dan 50 stoelen. Een paar jaar later werd de videorecorder geïntroduceerd, waarna de seksbioscoop een stille dood stierf. Niettemin kondigde zich een nieuwe tijd aan, libertair en commercieel, wars van socialistische volksverheffing en christelijke moraal.
Het zou nog een paar jaar duren voordat het liberalisme tot volle bloei kwam. In de zomer van 1976 was de stem van de godsdienst nog duidelijk hoorbaar. Afgelopen week riep de Raad van Marokkaanse Moskeeën ertoe op om regen te bidden, in 1976 smeekten de christenen om neerslag. In Limburg werd een gebedsactie gestart. ‘God weet heel goed wat wij nodig hebben, maar Hij eist nu eenmaal dat wij erom vragen’, zei de organisator, ‘de heer P. Frissen uit Neerbeek’. In het weekend van 16 juli vroegen de rooms-katholieke bisschoppen alle gelovigen zich ‘bijzonder vurig’ tot God te wenden: ‘Bidt de Heer die de wereld geschapen heeft dat hij zegen schenkt voor de oogst, regen voor het land, voedsel voor de mensen.’
Vooralsnog bleef het droog. Begin augustus constateerde de weermedewerker van het Nieuwsblad van het Noorden dat Nederland ‘mooiweermoe’ was. Het bezoek aan stranden en zwembaden daalde. Langzaam maar zeker verflauwde de Nederlandse reflex om van elk zonnestraaltje te profiteren. Op 27 augustus begon het in Engeland weer te regenen. Mensen belden de krant: ‘It’s raining! It’s raining!’ Op de luchthaven Heathrow liepen passagiers en personeel naar buiten om voor de regen te applaudisseren.
Hugo Claus en Sylvia Kristel reden die zomer op hun Vespa door Parijs. Op 30 augustus begon het ook door te regenen. ‘Het is herfst en het regent en of het triest is, weet ik niet’, schreef Claus die dag. Een jaar later was ook de liefde afgelopen. Claus vertrok alleen naar Gent.
In Nederland keerde de normaliteit terug. Begin september verregende het bloemencorso van Aalsmeer. Op 11 september plaatste De Telegraaf een foto van het havenhoofd van Scheveningen: ‘Striemende zuiderwind, bulderende golven, een loden wolkendek en krijsende meeuwen boven een bijna verlaten strand. Adieu, mooie zomer.’