“Over de hele wereld worden migranten, en in het bijzonder irreguliere migranten, geconfronteerd met barrières die hen toegang verhinderen tot essentiële diensten die onmisbaar zijn voor het overleven en de menselijke waardigheid. Het gaat om diensten als gezondheidszorg, onderdak, voedsel en legale bijstand.”

Het zijn de openingsregels van een internationaal rapport van het Internationale Rode Kruis (IFCR) dat verscheen onder de titel: New Walled Order: How Barriers to Basic Services Turn Migration into a Humanitarian Crisis. Het IFCR uit er zijn duidelijke bezorgdheid in over de toenemende mate waarin migranten de meest elementaire rechten en voorzieningen wordt ontzegd. 

Er zijn een hele reeks factoren die ervoor zorgen dat migranten geen toegang krijgen tot onmisbare diensten, aldus het IFCR. Het kan gaan om een gebrek aan kennis van de taal van het gastland of een (door staten gewild) gebrek aan juridische kennis. Maar er zijn ook meer actieve vormen waardoor toegang tot basisdiensten verhinderd wordt. Dat is zeker het geval bij detentie en deportatie. In het rapport wordt in die context onder andere het Griekse kamp Moria vermeld, waardoor overbevolking een schrijnend gebrek aan voorzieningen bestaat.

Het Internationale Rode Kruis hekelt vooral de manier waarop staten steeds meer het humanitaire werk dwarsbomen: “Tijdens de laatste jaren is er een spanning ontstaan tussen humanitaire organisaties die zich als doel stellen om menselijk leed te vermijden (…) en de strategieën die staten gebruiken om migratie te managen.”

Toxisch

Vooral de criminalisering van humanitaire hulp is voor het Rode Kruis een zeer zorgwekkende tendens. In het rapport wordt geconcludeerd dat er “door middel van een criminalisering van individuen en organisaties humanitaire hulp in sommige contexten wordt ontmoedigd en toegang tot kwetsbare personen wordt bemoeilijkt.”

Het is iets wat ook in België voorviel. Verscheidene burgers die vluchtelingen onderdak boden bijvoorbeeld worden op dit moment beticht van mensensmokkel. Sommige van de beschuldigden brachten daarvoor zelfs maanden in de gevangenis door.

In de kampen rond Calais heeft de Franse overheid gepoogd om humanitaire hulp te bemoeilijken, zo beweert het Rode Kruis: “In maart 2017 verbood de burgemeester van Calais samenscholingen rond de voormalige site van ‘de jungle’ (…) hierdoor werden voedselbedelingen illegaal.”

De meeste dodelijke en gevaarlijke vormen van criminalisering vinden plaats in de Middellandse Zee. “De voorbije jaren ontstond er een toenemende oppositie tegen humanitaire ‘search and rescue‘-operaties in de Middellandse Zee. Er hebben gewapende aanvallen plaatsgevonden tegen reddingsboten en in maart 2017 beschuldigde Frontex ngo’s ervan dat ze samenwerken met smokkelaars en zo levens in gevaar brengen.”

Tegenover de Britse krant The Guardian noemde Francesco Rocca, de voorzitter van het Internationale Rode Kruis, de toenemende criminalisering “extreem zorgwekkend”. Ook hekelde hij de manier waarop het ontzeggen van humanitaire hulp wordt gelegitimeerd door middel van een “toxisch narratief”. “Het hele idee dat het vooruitzicht op basishulp of ‘search and rescue‘-operaties een aanzuigeffect creëren is simpelweg niet waar.”

Daarmee bouwt Rocca verder op wat ook in het rapport in niet mis te verstane bewoordingen te lezen valt: “Sommigen beweren dat de toegang tot essentiële diensten gerechtvaardigd is om een aanzuigeffect te verhinderen en om de openbare orde te verzekeren. (…) Dergelijke belemmeringen zijn strijdig met de mensenrechten.”

Ook het Rode Kruis Vlaanderen deelt de bezorgdheid die in het rapport van het Internationale Rode Kruis weerklinkt. “Als lid van het Internationale Rode Kruis onderschrijft het Vlaamse Rode Kruis de bevindingen die in het rapport staan”, klinkt het bij woordvoerdster Ine Tassignon. “Wij maken ons ook zorgen omtrent de criminalisering van humanitaire hulp en vinden dat grenscontrole humanitaire basiswaarden niet in het gedrang hoeft te brengen. Het idee dat humanitaire hulp altijd een aanzuigeffect zou creëren aanvaarden wij evenmin.”

Sterke taal

Het vorige week gepubliceerde rapport van het Internationale Rode Kruis is opvallend, omdat het behoorlijk sterke taal niet schuwt. Voor een organisatie die zich altijd uitdrukkelijk neutraal poogt op te stellen is dat vrij ongewoon. Dat een organisatie als het Rode Kruis zich zo duidelijk uitspreekt toont daarom ook aan hoe ernstig de situatie is.

Het Internationale Rode Kruis erkent in het rapport dat staten het volste recht hebben om op soevereine wijze hun grenzenbeleid uit te tekenen. Tevens wordt aangegeven dat er discussie kan bestaan omtrent hoe migratie georganiseerd wordt. Maar de organisatie weigert te aanvaarden dat de meest elementaire vormen van humanitaire hulp onder druk komen te staan.

Het alternatief dat door het Rode Kruis wordt voorgesteld is de creatie van zogenaamde ‘fire walls‘. Dat zijn veilige en neutrale ruimtes waarbinnen hulpverleners hun humanitaire werk kunnen verrichten zonder dat er overheden tussenkomen.