Radiopiraten spelen met levens: 'Plotseling klonk André Hazes in de cockpit'

'Het asbesttrio' noemt het anonieme clubje etherpiraten zich. Dat mag jolig klinken, maar die naam verwijst naar een praktijk die uiteindelijk dodelijk kan zijn. Ze plaatsen hun onbemande zenders in bestaande telecommasten of bomen, diep in natuurgebieden, op grote hoogte. En om te voorkomen dat de inspecteurs de zenders snel kunnen weghalen, laten ze rond de apparatuur bijvoorbeeld kankerverwekkende asbestsnippers achter.

De mastlocatie moet dan eerst door een specialistisch bedrijf worden gereinigd. Kosten: vaak meer dan tienduizend euro. "En dat is nog niet eens het ergste", zegt Ties Dammers van Agentschap Telecom. "Die snippers kunnen ook verwaaien en in het milieu terechtkomen, of in het grasveld bij de speeltuin. Met deze methode brengt de hardnekkige kern van etherpiraten de gehele gemeenschap in gevaar." Illegale radiozenders zijn daarmee volgens hem niet langer een 'technisch' storingsprobleem, maar ze vormen een ernstige maatschappelijke kwestie.

Dammers is hoofd van de afdeling 'media en netwerken', en denkt met een glimlach terug aan de tijden van illegale zendschepen Veronica en Radio Noordzee, die voor de kust een alternatief boden voor het eenzijdige radioaanbod. Maar die tijd is voorbij, internet kwam en iedereen die zijn eigen woord of muziek wil laten horen, kan online doen wat hij wil. De etherpiraten zijn daardoor zo goed als verdwenen, maar in het oosten van het land blijft een hardnekkige kern de ether bevuilen.

In plaatsen als Tubbergen, Ootmarsum en Vasse behoren naast de bierschuren en het carbidschieten de geheime zenders tot een soort folklore. Daar in het westen wordt het geld verdiend en uitgegeven, maar hier in het oosten doen we ons eigen ding, is de gedachte. De PvdA wilde dit cultureel verschijnsel zelfs uitroepen tot erfgoed.

Maar dat is een groot en gevaarlijk misverstand, zegt Dammers. Daarmee zou je in feite criminaliteit gaan beschermen. Zijn collega Jack van der Hoek wil eerst uitleggen waarom etherpiraterij eigenlijk is verboden. "Een plek op de FM-band is veel geld waard, en radiostations betalen voor toegang tot goede kwaliteit. Als ze worden gestoord door piraten, lopen luisteraars weg en daarmee adverteerders."

Publieke veiligheid

Nog ernstiger is het als vitale communicatiediensten als alarmnummer 112, C2000 van de politie of de verkeerstoren van Schiphol uitvallen. "We hadden laatst een melding van een vliegtuig dat de landing had ingezet. Daar klonk plotseling André Hazes in de cockpit. Dat zijn natuurlijk levensgevaarlijke praktijken die de publieke veiligheid ondermijnen."

Die storingen in vitale communicatie krijgen van Van der Hoek standaard 'prio 1' waarna inspecteurs van de Autoriteit Telecom met peilwagens direct op zoek gaan naar de zender. Maar dan stuiten ze op een ander gevaar. De laatste etherpiraten zijn zo geradicaliseerd, dat ze alles uit de kast halen om de zender in de lucht te houden. "Sinds de zender niet meer op het dak van de studio hoeft te staan, maar onbemand kan worden geplaatst en op afstand bediend, is het erg moeilijk direct verdachten aan te houden", zegt Dammers. Vorig jaar werden er 160 zenders in beslag genomen, maar slechts 40 mensen beboet.

Barricades

Omdat die zenders onbemand zijn, kunnen ze op de gekste plekken worden geïnstalleerd. "Vaak wordt er gebruikgemaakt van hoge objecten in de buurt als een bestaande telecom-of elektriciteitsmast , monumentale bomen of de plaatselijke watertoren", zegt Van der Hoek. "Maar ook werken de piraten met afgedankte transportvoertuigen waarop ze masten lassen van wel 80 meter hoogte. Die worden dan zo diep mogelijk het bos in gereden, zodat ze moeilijker te ontmantelen worden." Dat is een prijzige operatie, maar daarom werken de piraten ook samen bij de aanschaf en verdelen ze de zendtijd onderling.

Vervolgens werpen de piraten hun barricades op. Met een shovel wordt een greppel gegraven, of de voet van de mast wordt verpakt in balen hooi. Maar Van der Hoek laat ook foto's zien van vaten met verontreinigde olie die in de mast, net onder de zender, zijn vastgebonden. "In het minste geval kan er een milieudelict ontstaan als de olie in de bodem komt, maar je zult dat vat maar op de harses krijgen." Hetzelfde geldt voor het levensgevaarlijke spel met asbest.

Om aan stroom te komen, tappen de piraten vaak elektriciteit af van gemalen of andere installaties met een publieke functie. "Daarmee kan de gehele techniek van zo'n installatie verstoord raken waardoor een gemaal niet aanslaat na een hoosbui", aldus Dammers. Hij geeft ook het voorbeeld van een inbraak in een hijsinstallatie waarmee schotten in een stuw kunnen worden gezet. De piraten zetten vervolgens een ander slot op de hijskraan. "Maar wat zou er gebeuren als plotseling die schotten in de stuw moeten worden gehesen? Levensgevaarlijk."

Zodra een zender door inspecteurs onklaar is gemaakt en de luisteraars ruis horen, beginnen de intimidaties. Dammers beschrijft hoe groepjes luisterfans de inspecteurs op locatie vervolgens intimideren. "Begeleiding door vijf politiewagens en een hond is geen uitzondering." Die bedreigingen zijn er ook als er helemaal geen inspecteurs ter plaatse zijn. "Mensen die hun hond uitlaten en dichtbij een mast komen, krijgen klappen. Inspecteurs worden thuis fysiek bedreigd of vinden bierflessen, eieren, of bakstenen tegen de gevel van hun woning. En online zijn de bedreigingen helemaal niet van de lucht. Kortom, de overgebleven radiopiraterij heeft weinig meer met romantiek te maken, en veel vaker met georganiseerde criminaliteit.

Voor de afzonderlijke diensten die in het ruime buitengebied actief zijn, is de problematiek van de illegale zenders eigenlijk te groot, zeker naast bijvoorbeeld de drugscriminaliteit die ook aangepakt moet worden. "Iedere zelfstandige dienst is lokaal te kwetsbaar en heeft te weinig instrumenten", zegt Dammers. "We kunnen dit alleen samen aanpakken, door meldingen en observaties te bundelen en dan te acteren." Agentschap Telecom trekt op met justitie, gemeenten, telecom- en energiebedrijven, woningcorporaties, waterschappen en natuurorganisaties om niet één voor één, maar als een breed front de strijd aan te gaan met illegale zenders als 'Het Asbesttrio'.

Storingsmeldingen

In 2017 waren er 569 storingsmeldingen van illegale zenders in de FM en AM-band. Daarvan hadden er 5 een zogenaamde 'prio-melding', met direct gevaar door een storing van een publieke dienst. De overlast van illegaal FM-gebruik is globaal gelijk gebleven, al neemt de maatschappelijke schade toe en verhardt het gedrag van de piraten. Er waren in 2017 in totaal 57 bestuursrechtzaken met boetes van gemiddeld zo'n 3.000 euro) en maximaal 45.000 euro, 9 strafrechtzaken met een verdachte, en 163 strafrechtzaken zonder verdachte. Daarbij werd wel de apparatuur in beslag genomen.

Lees ook:

Radio is van levensbelang in de Nuba-bergen

De Nuba-bergen in Soedan kennen geen telefonie, geen krant of internet. De radio is voor de bevolking de enige manier om te weten wat zich buiten hun gezichtsveld afspeelt.