De vreemde relatie tussen Trump en Poetin

De twee presidenten zullen in het presidentieel paleis in de Finse hoofdstad Helsinki elkaar zien tijdens een uitgebreide lunch en daarna vermoedelijk de pers te woord staan. Voor president Poetin is het al een succes dat deze ontmoeting gewoon doorgaat. Hij staat eindelijk zij aan zij met de leider van het toch nog altijd machtigste land op aarde.

Na de annexatie van de Krim begin 2014, de (heimelijke) militaire inmenging in Oost-Oekraïne en het neerschieten van vlucht MH-17 met een Russische Boekraket, heeft de westerse wereld Rusland zwaar gesanctioneerd. De contacten met Moskou werden grotendeels opgeschort. Maar intussen zijn we vier jaar verder, en is er binnen die westerse wereld een duidelijke wens om de dialoog met Moskou weer op te starten.

Vooral binnen de EU is het besef gegroeid dat Rusland een te belangrijke buur is om die zomaar te negeren. Premier Michel trok begin dit jaar nog naar Moskou voor een ontmoeting met Poetin. Ook andere Europese leiders hebben dat gedaan. De bedoeling is niet meteen om de plooien glad te strijken, maar om te zien waar er, ondanks de meningsverschillen, toch mogelijkheden zijn om samen te werken, net zoals dat gebeurde tijdens de Koude Oorlog. Het feit dat Trump gaat praten met Poetin is dan ook niet de kwestie. Vorige week op de NAVO-top werd die dialoog nog toegejuicht door NAVO secretaris-generaal Stoltenberg, die dat als een teken van sterkte ziet.

De vraag die velen in Europa en ook de VS zich stellen, is wat Trump tegen Poetin gaat zeggen. Binnen de Republikeinen, de partij aan de macht in de VS, is het anti-Poetin-sentiment zeer sterk. En het eerste jaar van het presidentschap van Trump leken zij het Ruslandbeleid te sturen. Na de vergiftiging van de Skripals in Salisbury hebben de Amerikanen een nooit gezien aantal Russische diplomaten het land uit gezet. Ook werden de sancties tegen Rusland nog verder aangescherpt.

Maar de zogenaamde ‘volwassenen’ in het Witte Huis zijn grotendeels weg en de Amerikaanse president volgt nu veel meer zijn instinct. Toen hij de Russische president opbelde na zijn herverkiezing, hadden zijn adviseurs hem op het hart gedrukt om Poetin zeker niet te feliciteren met zijn overwinning. Trump deed het toch. Hij stelde meteen een topontmoeting voor.

In Washington voert de zittende administratie een sterk anti-Russisch beleid, maar dat is niet noodzakelijk ook het beleid van Trump. En dat signaal hebben ze in Moskou goed begrepen. Poetin zal nooit Trump rechtstreeks bekritiseren. Hij levert wel geregeld kritiek op Amerika, maar zal altijd meteen duidelijk maken dat volgens hem de gevestigde belangen in de VS Trump tegenhouden om betere relaties met Rusland te ontwikkelen.

Dat verhaal, de samenzwering van ‘Deep State’ tegen Trump, werd ook overgenomen door de Russische media die grotendeels door Kremlingezinde groepen worden gecontroleerd. Maar de laatste dagen wordt dat wat afgezwakt. Het komt niet goed over bij Trump dat hij niet in staat zou zijn om die weerstand uit de weg te ruimen. Hij is en blijft toch de machtigste man in de VS.

Trump gaat naar Helsinki terwijl het onderzoek naar de Russische inmenging in de Amerikaanse presidentsverkiezingen een versnelling hoger schakelt. Speciaal aanklager Robert Mueller heeft vorige vrijdag 12 Russen aangeklaagd en het zijn niet de minsten. Het gaat om leden van de Russische inlichtingendienst GROe. De zeer gedetailleerde aanklacht beschrijft ook hoe ze tewerk zijn gegaan en bevestigt de eerdere conclusies van de Amerikaanse inlichtingendiensten. Met de aanklacht legt Mueller onrechtstreeks de schuld bij het Kremlin, want het lijkt niet aannemelijk dat de Russische inlichtingendienst dergelijke zaken doet zonder goedkeuring op het allerhoogste niveau.

Voor Trump is het hele onderzoek een regelrechte heksenjacht die zijn overwinning op Hillary Clinton in twijfel moet trekken. Maar traditioneel Washington ziet het anders. De nog altijd invloedrijke Republikeinse senator John McCain riep Trump op zijn topontmoeting met Poetin af te blazen als hij niet bereid is Poetin te waarschuwen dat hij een serieuze prijs zal betalen voor zijn agressie tegenover de VS. Ook de leider van de Democraten in de Senaat, Chuck Schumer, wil niet dat Trump Poetin ontmoet tot de Russische leider bewijst dat Rusland niet meer zal tussenkomen in toekomstige verkiezingen. Maar het Witte Huis liet meteen weten dat de ontmoeting met Poetin op de agenda blijft omdat geen enkele persoon uit de omgeving van Trump is aangeklaagd, net zo min als andere Amerikanen.

Poetin, die altijd heeft ontkend dat Rusland zich heeft bemoeid met de Amerikaanse verkiezingen, zou de nieuwe aanklacht wel eens handig kunnen gebruiken om een band met Trump te smeden. Hij kan zijn samenzwerings­theorie nog meer in de verf zetten. De aanklacht is het zoveelste bewijs dat ‘Deep State’ op alle mogelijke manieren probeert om een toenadering tussen Rusland en de VS te dwarsbomen. Trump zal daar wel oren naar hebben want hij heeft deze week zijn scepticisme over dat onderzoek nog eens in de verf gezet. Tijdens zijn persconferentie op de NAVO beloofde hij wel Poetin erop aan te spreken, maar hij liet ook blijken dat hij het antwoord al kent en dat hij er best mee kan leven.

In Helsinki zal Poetin er in ieder geval alles aan doen om Trump nog meer los te weken uit het westers bondgenootschap. Dat is tot nu toe de rode draad geweest in het beleid van het Kremlin: verdeeldheid zaaien in het Westen, onder de bevolking, tussen de landen onderling. Daarvoor worden niet de grote middelen ingezet, het gebeurt door een subtiel en doordacht gebruik van de democratische spelregels in het Westen. Op sociale media wordt zout gelegd op de wonden van onze democratie, eurosceptische partijen worden gesteund, soms financieel. Informatie verkregen via gerichte (illegale) hackingactiviteiten wordt op cruciale tijdstippen (legaal) verspreid, zoals de interne mails van de campagne van Hillary Clinton via Wikileaks voorafgaand aan de verkiezingen in de VS.

Trump heeft tot nu toe goed in de kaart van Rusland gespeeld. Hij heeft vorige week de NAVO-bondgenoten nog eens flink de les gelezen over hun te lage defensie-uitgaven. Zijn waarschuwing dat de VS ‘would go it alone’ als er niet snel een stijging komt, klinken als muziek in de oren van Moskou.

Trump doet er alles aan om de EU te ondermijnen. Hij heeft de Britse premier May zelfs aangeraden om niet te onderhandelen met de EU over de brexit, maar om de EU gewoon te dagvaarden. Eerder al had hij de Franse president Macron geprobeerd te overtuigen om uit de EU te stappen. In een interview met CBS voorafgaand aan de ontmoeting met Poetin bestempelde hij de EU als een vijand vanwege de handelspolitiek. Hij zette de EU op dezelfde lijn als Rusland en China. De scheuren binnen het westers bondgenootschap zijn nog nooit zo groot geweest, te meer omdat ze grotendeels worden veroorzaakt door de leider van dat bondgenootschap.

Poetin komt intussen in een ‘winning mood’ naar Helsinki. Het net afgelopen Wereldkampioenschap voetbal is een grote verleidingsoperatie geweest voor zijn land en die heeft ook succes gehad. De tienduizenden supporters, ook uit het Westen, hebben stellig de indruk dat Rusland helemaal niet dat koele, kille land is dat erop uit is het Westen te ondermijnen. Ze zijn overal vriendelijk ontvangen, de hele organisatie werkte als een Zwitsers uurwerk, de infrastructuur van de nieuwe stadions zag er oogverblindend uit, ’s avonds en ’s nachts waren er overal zwoele feestjes waar de supporters eens flink uit de bol konden gaan. Nu ze terug in hun land zijn, zullen ze minder snel dan vroeger te overtuigen zijn dat Rusland het slecht voorheeft met het Westen. Die supporters hebben natuurlijk alleen maar de mooie façade gezien. Om te weten wat er echt in Rusland gebeurt, moet je achter die façade gaan kijken, maar daarvoor moet je het land al wat beter kennen. 

In de aanloop naar de ontmoeting in Helsinki hebben de Amerikanen er alles aan gedaan om de verwachtingen te temperen. Trump zelf zei in hetzelfde interview met CBS dat hij geen al te hoge verwachtingen heeft van zijn gesprek met Poetin. Een grote deal, een doorbraak, zit er (voorlopig) nog niet in. Poetin zou die maar wat graag hebben, want de sancties belemmeren hem bij de aanpak van de problemen in de Russische economie, zijn grootste prioriteit in zijn nieuwe ambtstermijn. Trump kan evenwel geen toegeving doen over de sancties, want dat krijgt hij nooit door het Congres.

De erkenning van de annexatie van de Krim zit er volgens de Amerikaanse ambassadeur in Rusland ook niet in, alhoewel hij het weigerde helemaal uit te sluiten. Maar dat betekent niet dat de twee presidenten geen zaken kunnen doen. Poetin zal er weinig moeite mee hebben om een verklaring te ondertekenen om zich niet in te mengen in buitenlandse verkiezingen. Rusland doet dat volgens hem niet, het zijn integendeel de Amerikanen die zich overal in mengen.

Trump en Poetin zullen het ook hebben over Syrië, waar Amerika en ook Israël vinden dat Iraanse milities een te sterke positie hebben veroverd. Rusland, bondgenoot van Iran in Syrië, kan hen niet openlijk laten vallen omdat ze een te grote rol spelen in de herovering van het terrein op de anti-Assad-rebellen, maar kan er achter de schermen wel voor zorgen dat ze een deel van hun logistieke basissen moeten inkrimpen of verlaten. Trump kan Poetin in ruil aanbieden dat de Amerikanen zich uit Syrië op termijn zullen terugtrekken, iets wat hij al heeft laten verstaan. Misschien kan er ook over Oost-Oekraïne wel wat vooruitgang worden geboekt. Het idee van een VN-vredesmacht ligt nog altijd op tafel, ook al lijkt een akkoord daarover nog ver weg.

Wat de ontmoeting precies heeft opgeleverd, zullen we misschien niet meteen weten. De twee presidenten zullen een tijdje met elkaar onder vier ogen praten, alleen in aanwezigheid van tolken, zodat de mogelijkheid bestaat dat ze daar onderlinge (geheime) afspraken maken. In het verleden heeft Helsinki al gezorgd voor toenadering tussen Oost en West.

In 1975 ondertekenden de Amerikaanse president Ford, Sovjetleider Brezjnev en een dertigtal landen de Helsinki-akkoorden voor meer samenwerking tussen Oost en West, waarin onder meer mensenrechten werden erkend, ook in de landen van het Warschaupact. Toen was de Amerikaanse president evenwel de duidelijke boodschapper van het Westen en stonden de landen van het Westen achter hem.

Nu is dat veel minder zeker en daarom houdt men in nogal wat Europese hoofdsteden zijn hart vast over wat deze ontmoeting tussen een Amerikaanse en een Russische president zal opleveren.