De publieke omroep begaat een stevige vergissing door religiositeit en kerkelijkheid op één hoop te gooien
Het is een zinnetje waar een gemankeerde blik op de samenleving achter schuilgaat. ‘In de afweging van de programmering voor 2019 zal een realistische afspiegeling van de rol die religie speelt in ons land meewegen.’
Het citaat komt uit de conceptplannen van de publieke omroep voor volgend jaar. Die plannen lekten een tijdje terug uit. Inmiddels is duidelijk geworden dat dat zinnetje zich moet laten lezen als: ‘Er is minder religie in ons land, dus kan er ook minder religie op tv.’
De EO heeft zich er de afgelopen weken bijzonder kwaad over gemaakt. Daar heeft de omroep groot gelijk in. De publieke omroep moet bezuinigen en daar gaat de EO heel veel van merken. Het budget voor reli-programma’s wordt met tweederde teruggeschroefd. Gevolg, aldus de EO: programma’s als ‘De Kist’, ‘Adieu God?’ en ‘De Verandering’ gaan verdwijnen of zullen veel minder vaak te zien zijn.
Bezuinigingen gaan te veel uit van cijfers over kerkgang en kerklidmaatschap
Nu gaat het me niet om die EO-programma’s - alhoewel het echt een verlies zou zijn als we niet meer naar ‘Adieu God?’ kunnen kijken: het hoort al een heel aantal jaren tot de beste interviewprogramma’s op de Nederlandse televisie. Veel zorgwekkender dan de mogelijke verdwijning van een aantal tv-programma’s is dat de leiding van de publieke omroep er blijk van geeft niet goed in de gaten te hebben welke rol religie in onze samenleving speelt.
Wie denkt dat het beeld van religie in de samenleving zich laat vatten in een rijtje cijfers over kerkgang en kerklidmaatschap begaat een stevige vergissing. De publieke omroep gooit religiositeit en kerkelijkheid op één hoop en denkt daarmee religie in de Nederlandse samenleving helder in het vizier te hebben. De omroepleiding kijkt, zoals veel meer Nederlanders, door een secularisatiebril naar de samenleving: er kan alleen maar over religie worden gedacht in termen van verdwijning en afbrokkelende religieuze instituten. Maar wie die bril afzet, ziet dat er een heleboel aan de hand is. Het religieuze landschap in Nederland is flink in beweging. We leven inmiddels in een postseculier tijdperk, zeggen ook religiewetenschappers. Religie manifesteert zich op nieuwe en uitermate diverse wijzen.
Doe-het-zelf-religie
Voor miljoenen Nederlanders speelt religie op de een of andere manier een rol in hun leven, terwijl ze zich niet in de vertrouwde kaders van de religieuze instituten ophouden. Je zou het doe-het-zelf-religie kunnen noemen: in hun zoektocht naar zingeving stelt een groeiende groep mensen uit een breed spectrum van religieuze, levensbeschouwelijke en spirituele tradities hun eigen geloofspakket samen. Het verschijnsel wordt ook wel multiple religious belonging genoemd. De vertrouwde religieuze instituten kunnen van dat geloofspakket deel uitmaken, maar het hoeft niet. En ook al noemen de mensen die aan deze vorm van religieuze meerstemmigheid doen zichzelf niet religieus, het betekent niet dat religie in hun leven geen rol speelt.
Het Amerikaanse onderzoeksbureau Pew Research Center kwam onlangs met een interessant onderzoek. Van de respondenten die zichzelf als niet-religieus bestempelen gaf meer dan zeventig procent aan desalniettemin te geloven in een hogere macht. Op de vraag wat ze onder zo’n hogere macht verstaan antwoordde zo’n twintig procent van hen te geloven in de God van de Bijbel.
Ik wil maar zeggen: het beeld van religie in onze samenleving is veel dynamischer en complexer dan de leiding van de publieke omroep meent. Met een blik op wat kerkelijke statistieken ben je er niet. De publieke omroep - nog een citaat uit de uitgelekte plannen - wil ‘de rol die religie speelt in het dagelijks leven in Nederland reflecteren’. Met de koers die de omroepleiding nu heeft ingezet gaat dat niet lukken.
Nico de Fijter, chef religie & filosofie, vervangt Stijn Fens in de vakantie.